Dział: Temat numeru

W praktyce klinicznej coraz częściej można spotkać młodych ludzi doświadczających niepewności w związku z tożsamością płciową. Powszechność tego zjawiska jest powiązana z dostępnością pomocy psychologicznej, większym stopniem otwartości w dyskusji dotyczącej seksualności młodzieży oraz z coraz lepszym rozumieniem nastolatków. Innym czynnikiem wpływającym na częstotliwość zjawiska może być rozwój internetu, a tym samym możliwość komunikowania się osób transpłciowych na skalę międzynarodową (Rzeczkowski, 2014) oraz poszukiwania pomocy w tym zakresie.

Dojrzewanie to burzliwy czas wielu przemian – zarówno w ciele, jak i osobowości. Kształtowanie się własnej tożsamości i indywidualności, rozwój seksualności, szukanie swojego miejsca w grupie to duże wyzwanie – wymagające dobrze działających mechanizmów obronnych, które rozwinęły się we wcześniejszych fazach rozwoju. Istotne jest również środowisko, zarówno rodzinne, jak i społeczne, które wspiera ten proces.

Artykuł porusza kwestie szczególnych wyzwań w pracy psychoterapeutycznej prowadzonej w nurcie psychodynamicznym. Zwraca uwagę na pracę z pacjentami dotkniętymi problematyką, której obecność może być zwiastunem impasu w leczeniu. Omówiono dylematy chronicznej suicydalności, kompleksu martwej matki, pacjentów „przeciwzdroworozsądkowych” oraz aleksytymicznych oraz wynikające z tych dylematów trudności jakie mogą napotkać pacjent i terapeuta.

Repertuar opowieści, jakie ludzkość – na przestrzeni tysiącleci – przekazywała sobie na temat zdrowia, był mocno zawężony. Chorobę widzieliśmy jako konsekwencję rzucenia na nas uroku, karę za grzechy, odwrócenie się od nas Opatrzności, opętanie przez siły nieczyste lub pech. Wraz z postępem cywilizacji, szczególnie rozwojem technologicznym i naukowym, wachlarz historii na temat zdrowia i choroby znacznie się rozszerzył. Zyskaliśmy wiedzę na temat naszego stanu psychofizycznego, wynikającego z higieny życia, diety, wyposażenia genetycznego, wirusów, zanieczyszczenia środowiska, promieniowania. Mamy większą świadomość w obszarze psychosomatyki, suplementacji i wielu innych.

Na temat uzależneń już wiele napisano, a jednak podejście do rozumienia tego tematu, które przedstawia Joyce McDougall wydaje mi się szczególnie ciekawe i praktyczne. Autorka koncepcji jest psychoanalityczką, choć jak zaznacza, nie radykalną wyznawczynią idei. Na pierwszym planie jest dla niej człowiek i jego sposoby przetrwania, poradzenia sobie z bólem, cierpieniem, lękiem. Jest daleka od piętnujących i redukujących określeń dotyczących objawów.

Na obrazie Caravaggia piękny młodzieniec wpatruje się w swoje odbicie w wodzie. Jest szaleńczo zakochany, lecz nie zazna miłosnego spełnienia. Jego tragiczny los jest przestrogą dla zapatrzonych w siebie egocentryków, niezdolnych do odwzajemnienia uczucia, nieczułych na potrzeby innych. Mit o Narcyzie, zakochanym w wyidealizowanym obrazie własnej osoby, jest znanym, metaforycznym odzwierciedleniem osobowości narcystycznej, która obecnie uważana jest – zależnie od punktu widzenia – za jedno z częstych zaburzeń osobowości lub też za dominujący typ osobowości, za którym podąża strategia dobrze dopasowana do wyzwań współczesności. W tym artykule skoncentruję się na drugiej z powyższych możliwości. Narcyzm – ujmowany jako jeden z elementów tzw. „ciemnej triady” cech osobowości – może być charakteryzowany jako stosunkowo najmniej awersyjny rodzaj strategii ewolucyjnej opartej na eksploatacji i manipulacji interpersonalnej.

Ludzka seksualność jest wymiarem niezwykle złożonym i skomplikowanym, zaś sama tematyka dotycząca seksu czy choćby płciowości od pokoleń stanowi obszar tabu, licznych kontrowersji, a nawet sporów. Narosłe wokół tych zagadnień emocje, nieporozumienia, celowe bądź nieświadome przekłamania, stereotypy czy błędne sądy zamiast porządkować wiedzę, zaciemniają jedynie obraz zjawiska, wikłając sferę merytoryczną z przestrzenią ideologiczną i światopoglądową. Co ważne, uwaga ta dotyczy każdej ze stron konfliktu – każdej, dla której owa tematyka nie stanowi jedynie wyabstrahowanego od emocji przedmiotu badań, a nabiera charakteru osobistego, stanowiąc zagrożenie manipulowania faktami.

Rozważając pochodzenie terminu „empatia”, kierujemy naszą uwagę ku emocjom, a zwłaszcza ku cierpieniu. Zrozumiałym jest zatem to, że psychologia analizuje znaczenie empatii w kryzysach życiowych. Empatia jednak ma różne wymiary, a więc i wieloaspektowe znaczenie dla kształtowania i przebiegu relacji w życiu codziennym, począwszy od etapu dzieciństwa. Dlatego powstaje pytanie o to, jakie emocjonalne nagrody i koszty niosą za sobą różne sposoby empatyzowania dla osób poruszających się w sieci relacji społecznych – a szczególnie tych bliskich, romantycznych czy rodzinnych – kiedy balansują między emocjonalną współzależnością a dystansem.