Dział: Diagnoza

Ten artykuł stawia tezę: „Psychoterapeuta Gestalt diagnozuje”. Nie po to, by etykietować, lecz by orientować się w polu relacji, skuteczniej leczyć, tworzyć wspólnie z klientem robocze hipotezy o tym, jak dzieje się cierpienie i co je podtrzymuje. Wokół Gestalt krąży hasło: „Terapeuta podąża za klientem”. Podążanie nie jest jednak biernością. Różnica między wzmacnianiem psychopatologii (przypadkowym utwierdzaniem sztywnego wzorca) a jej leczeniem polega na jakości obecności – czy akomodujemy się do impasu, czy przywracamy ruch i wsparcie dla następnego kroku kontaktu. W tym sensie diagnoza, rozumiana fenomenologicznie i estetycznie, działa jak kompas.

W pracy psychoterapeutów psychodynamicznych etap konsultacji i diagnozy stanowi kluczowy wstęp do terapii – fundament, na którym opiera się planowanie dalszego leczenia. Każdy specjalista uczy się prowadzić ten etap w taki sposób, by nie tylko trafnie postawić rozpoznanie, lecz także by diagnoza była dokładna i uwzględniała pełne spektrum funkcjonowania pacjenta. Równie istotne jest ujęcie problemów pacjentów w sposób dla nich zrozumiały i znaczący – tak, by możliwe było osiągnięcie porozumienia oraz zawarcie kontraktu terapeutycznego wokół wspólnie określonych celów terapii, wynikających z diagnozy i potrzeb pacjentów.

Choroby przewlekłe, trwające przez sześć miesięcy lub dłużej, są coraz częściej diagnozowane u dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych (GUS, 2024; Miniszewska, 2020). Charakteryzują się różnym czasem wystąpienia w cyklu życia (mogą być wrodzone lub nabyte), stopniem widoczności objawów, zróżnicowanym przebiegiem klinicznym oraz odmiennym rokowaniem, co determinuje specyfikę trudności doświadczanych przez pacjenta i jego bliskich (Butwicka, 2021; Miniszewska, 2020).

Zaburzenie osobowości od wielu lat jest uznawane za najbardziej stygmatyzującą diagnozę (Chanen, 2023). W przeszłości postawienie diagnozy zaburzeń osobowości oznaczało dla pacjenta brak nadziei, gdyż zaburzenia te uznawano za niepodlegające leczeniu ani terapii (Swales, 2022). Obecnie istnieje szereg terapii opracowanych z myślą o osobach, które doświadczają problemów powszechnie określanych jako zaburzenia osobowości, w szczególności zaburzenia osobowości z pogranicza (typu borderline, BPD), a zatem stosunek kosztów do korzyści uległ znaczącej zmianie.

Różnorodność form ludzkiego cierpienia sprawia, że w obrębie psychoterapii już od dawna funkcjonuje coś, co umownie możemy nazwać „specjalizacją tematyczną”, tj. nieformalną specjalizacją psychologa czy psychoterapeuty. Tak więc po odbyciu formalnego szkolenia w zakresie diagnozy psychologicznej i/lub psychoterapii lub jeszcze w trakcie tego ostatniego specjalista określa się, że pracuje na przykład „z osobami z zaburzeniami odżywiania”, „z kobietami w spektrum autyzmu” czy „z traumą” albo „z dziećmi”.

Diagnoza psychologiczna to bardzo złożony i wymagający proces, rozpoczynający się zebraniem od pacjenta lub pacjentki wywiadu dotyczącego dotychczasowego funkcjonowania oraz historii rozwoju, a także rozumienia przez osobę badaną istotnych, formacyjnych wydarzeń życiowych. Proces ten kończy się dobraniem przez specjalistę odpowiednich narzędzi do badania pacjenta; mogą to być testy psychologiczne lub pogłębienie wywiadu psychologicznego pozwalającego wykryć u pacjenta charakterystyczne objawy kliniczne.

Różne wymiary ludzkiego cierpienia nazywane dziś „zaburzeniami” czy „chorobami psychicznymi” próbowano zrozumieć i „leczyć” już w starożytności. O zdrowiu psychicznym pisali Hippokrates, Platon czy Arystoteles na kilkaset lat przed naszą erą. Choć, co oczywiste, refleksja nad ludzką psychiką jest dalece starsza niż zdolność pisemnego jej wyrażenia.

Według Onno van der Harta (Boon i in., 2019) stres pourazowy wiąże się z ponownym przeżywaniem minionych traumatycznych doświadczeń. Nieprzepracowane doświadczenia, szczególnie te, które miały charakter powtarzalny, wielokrotny, cykliczny, pozostawiają wiele objawów zapisanych w pamięci autobiograficznej i powracają w postaci obrazów, myśli, emocji, które mogą mieć charakter mimowolnych flashbacków prowadzących do reaktywacji wspomnień, uruchamiając w ten sposób mechanizm retraumatycznego doświadczenia.