Proces diagnozowania w psychoterapii Gestalt

Tekst ten wyrósł z praktyki i refleksji Turyńskiej Szkoły Psychopatologii (Francesetti, Gecele & Roubal, 2016b). W kolejnych częściach pokazuje, co w psychoterapii Gestalt znaczy „diagnozować”, jak rozpoznać, kiedy „podążanie” leczy, a kiedy utwierdza objaw oraz jak używać diagnozy jako narzędzia, które porządkuje uwagę i prowadzi do większej obecności, wolności i kontaktu.

Założenia dotyczące procesu diagnozowania

Diagnoza (gr. diagnōsis) znaczy „dokładnie poznać; poznawać poprzez”. Psychoterapeuta Gestalt w procesie diagnostycznym uwzględnia założenia dotyczące natury człowieka wynikające z fenomenologii, egzystencjalizmu, filozofii dialogu i holizmu, w tym szacunek dla indywidualności. Fenomenologiczny charakter diagnozy oznacza uwzględnienie doświadczenia psychoterapeuty i jego klienta – terapeuta stara się być świadomy tego, co się dzieje i co dostrzega podczas sesji, budując w ten sposób postawę zaciekawienia, a jednocześnie unika takiego nadawania znaczeń doświadczeniom „w trakcie”, by proces diagnozowania nie stał się przeszkodą w dialogu z klientem (por. Husserl, 1913/2015). 
Diagnozować to w Gestalcie „poznawać poprzez” to, co dzieje się w procesach zachodzących w polu/sytuacji, którego częścią jest sam terapeuta. Przedmiotem badania jest fenomenologia relacji między klientem a terapeutą oraz dynamika pola wewnątrz osoby. Stąd diagnoza nie jest oderwana od procesu psychoterapeutycznego – każda diagnoza jest jednocześnie interwencją i daje możliwość rozwoju oraz zmiany, a każda interwencja opiera się na świadomym lub ukrytym rozumieniu i ocenie klienta oraz relacji terapeutycznej, wynikając z założeń i podejścia psychoterapeuty do zdrowia, rozwoju, a także zaburzenia i cierpienia. Kiedy terapeuta jest częścią pola/sytuacji, może bezpośrednio wpływać na przywrócenie twórczego przystosowania i dążenia do całościowości oraz kompletności – „jednak poprzez kontakt nie musimy się starać czegoś zmienić, zmiana po prostu zachodzi” (Polster & Polster, 1974, s. 101). 
Podczas sesji terapeuta dysponuje wieloma źródłami informacji: obserwacją klienta poprzez zmysły, tym, co dzieje się w relacji, słuchaniem jego narracji, własną świadomością doznań emocjonalnych i cielesnych oraz myśli, tym, czego doświadcza i co robi w relacji, a także teoretycznymi koncepcjami i założeniami zdobytymi podczas edukacji. Aby nie utonąć w nadmiarze danych, potrzebne są ramy, koncepcje i filtry, które porządkują i klasyfikują informacje, pomagając zorganizować je w znaczącą całość – jest to niezbędne, by prowadzić terapię i kontakt, który leczy (a nie wtórnie traumatyzuje) oraz by stawiać realistyczne cele i strategie leczenia. 
Diagnostyka psychoterapeutyczna jest zatem systemem wskazówek pomagającym terapeucie w ustawicznym orientowaniu się w procesie psychoterapeutycznym i tworzeniu mapy sytuacji klinicznej. Diagnoza w podejściu Gestalt jest najbardziej użyteczna, gdy ma charakter fenomenologiczny, opisowy, dialogiczny, ciągły i elastyczny. Aby jednak taka była, musi być głęboko zakorzeniona w rozumieniu psychopatologii, której nie można utożsamiać z DSM ani ICD, gdyż psychopatologia to nie spis objawów, lecz badanie cierpienia osoby – jej historii, ucieleśnienia, kontekstu, sposobów życia, niuansów i znaczeń egzystencjalnych – cierpienia, które ujawnia się w „tu i teraz” relacji terapeutycznej (Francessetti, 2022, s. 17–18). Spójrzmy zatem na istotę psychopatologii z perspektywy terapii Gestalt. 

Rozumienie psychopatologii w ujęciu Gestalt

Psychopatologia jest badaniem cierpienia psychicznego człowieka. Można ją ujmować indywidualnie – jako cierpienie jednostki albo relacyjnie – jako fenomen wyłaniający się z pola organizm/środowisko i przynależny relacji, zachodzący na granicy kontaktu. W tym drugim rozumieniu mówimy o patologii relacji,...