Praca z przeniesieniem w terapii uzależnień w kontekście analizy transakcyjnej

Analiza transakcyjna i jej dorobek pozwala w inny sposób, z perspektywy transakcji psychologicznych, spojrzeć na zjawisko oporu, przeniesienia czy mechanizmów uzależnienia w terapii uzależnień. Mimo iż AT bezpośrednio nie zajmuje się zjawiskiem uzależnień, jej elementy mogą być z powodzeniem wykorzystywane w budowaniu nowej perspektywy interpretacji zjawisk towarzyszących relacji terapeutycznej w terapii uzależnień. 
Rozumienie specyfiki społecznych transakcji, które są związane z uzależnieniem, uchwycone zostało w grze transakcyjnej zwanej „Alkoholik”. „Alkoholik” jest pięciostronną grą transakcyjną, której uczestnicy najczęściej przyjmują role: Alkoholika, Oskarżyciela, Wybawcy, Kozła Ofiarnego czy Pośrednika. Każda z przyjmowanych ról przynosi określone korzyści jej odtwórcom i może być realizowana zamiennie przez kilka osób bądź rozgrywana jedynie pomiędzy dwoma osobami, z których jedna wymiennie wciela się w poszczególne role:

• Oskarżyciel: ruga, oskarża, rozlicza, 
• Wybawca: pomaga, ratuje, dodaje nadziei,
• Kozioł Ofiarny: przed Kozłem Ofiarnym Alkoholik usprawiedliwia się i opowiada historie, które uprawomocniają decyzję, by mu pomagać w piciu, np: finansowo,
• Pośrednik: to ktoś, kto dostarcza alkohol. 

Na poziomie psychologicznym pomiędzy osobą uzależnioną a pozostałymi uczestnikami gry rozgrywają się transakcje. Alkoholik komunikuje się z resztą uczestników gry z pozycji prowokującego Dziecka (pije, podejmuje zachowania ryzykowne, jest nieodpowiedzialny, użala się nad sobą, oczekuje opieki i przejęcia odpowiedzialności, jest niesamodzielny, poszukuje wsparcia i zrozumienia, wybaczenia bądź zupełnie odwrotnie – zrugania), jego celem jest uruchomienie znanych mu z dzieciństwa reakcji zaspakajających jego potrzeby. Natomiast pozostali uczestnicy, jeżeli podejmą grę, przyjmują określone role i reagują na jego zachowanie z pozycji Rodziców, tym samym wzmacniając tę część ego klienta, która funkcjonuje w pozycji Dziecka. W praktyce w życiu osoby uzależnionej różne bliskie jej osoby przyjmują zamiennie określone role, tym samym czerpiąc z nich psychologiczne korzyści. 
Osoba uzależniona, podejmując leczenie, oczekuje realizacji tego samego modelu relacji w gabinecie terapeutycznym i inicjuje określone gry transakcyjne już na samym początku terapii. Zatem podstawowym celem w czasie leczenia osoby uzależnionej jest osiągnięcie stanu, w którym terapeuta rozpoznaje i nie podejmuje podstawowej roli wynikającej z inicjowanej przez klienta gry oraz przyjmuje wyłącznie pozycję Dorosłego. Ten rodzaj interwencji ma na celu stymulację osoby uzależnionej do zajęcia pozycji Dorosłego i porzucenia zachowań służących inicjowaniu gry i czerpaniu z niej korzyści psychologicznych. Rodzaj oczekiwań wynikających z przeniesienia klienta oraz rodzaj prowokowanej przez niego gry może wynikać z kilku podstawowych elementów: 

• bieżącej sytuacji rodzinnej klienta, najczęściej prowokuje transakcje, których nie może realizować w życiu osobistym, bądź odwrotnie inicjuje te najczęściej realizowane, 
• okoliczności trafienia na terapię (np. sytuacja „przymusu“ może być źródłem oczekiwania, że terapeuta przyjmie rolę Oskarżyciela),
• tendencje terapeuty, wynikające z jego osobistego stylu prowadzenia terapii: wysoki poziom dyrektywności oraz tendencja do przejmowania odpowiedzialności przez terapeutę może uruchamiać oczekiwania klienta, iż ten przyjmie rolę Wybawcy; zaś zbyt mała dyrektywność terapeuty z tendencją do przyjmowania racjonalizacji klienta może uruchamiać jego oczekiwania, iż terapeuta przyjmie rolę Kozła Ofiarnego, 
• płeć czy podobieństwo terapeuty do innych ważnych osób z jego otoczenia bądź dzieciństwa. 

Na jakie komunikaty klienta – werbalne i pozawerbalne, które mogą pełnić funkcję incjującą podjęcie przez terapeuty roli wynikającej z gry – warto zwrócić szczególną uwagę?

Warto pamiętać, że w procesie psychoterapii klient może inicjować zachowania służące stymulowaniu terapeuty do przyjmowania naprzemiennie różnych ról. Czujność w rozpoznawaniu komunikatów inicjujących transakcję i formułowanie odpowiedzi z pozycji Dorosłego jest najważniejszym elementem służącym przerwaniu gry.