Przeniesienie i przeciwprzeniesienie to zjawiska, na których bazuje terapia psychodynamiczna. W jaki sposób wykorzystać wiedzę na ich temat w kontekście innych szkół psychoterapii? Analiza transakcyjna oraz terapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP) to przykład świeżego spojrzenia na zjawiska wywodzące się z psychoanalizy, ukazujące ich rolę w procesie psychoterapii innych paradygmatów terapeutycznych.
Alkoholik komunikuje się z resztą uczestników gry z pozycji prowokującego Dziecka (pije, podejmuje zachowania ryzykowne, jest nieodpowiedzialny, użala się nad sobą, oczekuje opieki i przejęcia odpowiedzialności, jest niesamodzielny, poszukuje wsparcia i zrozumienia, wybaczenia bądź zupełnie odwrotnie — zrugania), jego celem jest uruchomienie znanych mu z dzieciństwa reakcji zaspokajających jego potrzeby. Natomiast pozostali uczestnicy, jeżeli podejmą grę, przyjmują określone role i reagują na jego zachowanie z pozycji Rodziców, tym samym wzmacniając tę część ego klienta, która funkcjonuje w pozycji Dziecka. W praktyce w życiu osoby uzależnionej różne bliskie jej osoby przyjmują zamiennie określone role, tym samym czerpiąc z nich psychologiczne korzyści.
Osoba uzależniona, podejmując leczenie, oczekuje realizacji tego samego modelu relacji w gabinecie terapeutycznym i inicjuje określone gry transakcyjne już na samym początku terapii.
POLECAMY
Analiza transakcyjna i jej dorobek pozwala w inny sposób, z perspektywy transakcji psychologicznych, spojrzeć na zjawisko oporu, przeniesienia czy mechanizmów uzależnienia w terapii uzależnień. Mimo iż AT bezpośrednio nie zajmuje się zjawiskiem uzależnień, jej elementy mogą być z powodzeniem wykorzystywane w budowaniu nowej perspektywy interpretacji zjawisk towarzyszących relacji terapeutycznej w terapii uzależnień.
Rozumienie specyfiki społecznych transakcji, które są związane z uzależnieniem, uchwycone zostało w grze transakcyjnej zwanej „Alkoholik”. „Alkoholik” jest pięciostronną grą transakcyjną, której uczestnicy najczęściej przyjmują role: Alkoholika, Oskarżyciela, Wybawcy, Kozła Ofiarnego czy Pośrednika. Każda z przyjmowanych ról przynosi określone korzyści jej odtwórcom i może być realizowana zamiennie przez kilka osób bądź rozgrywana jedynie pomiędzy dwoma osobami, z których jedna wymiennie wciela się w poszczególne role:
- Oskarżyciel: ruga, oskarża, rozlicza,
- Wybawca: pomaga, ratuje, dodaje nadziei,
- Kozioł Ofiarny: przed Kozłem Ofiarnym Alkoholik usprawiedliwia się i opowiada historie, które uprawomocniają decyzję, by mu pomagać w piciu, np: finansowo,
- Pośrednik: to ktoś, kto dostarcza alkohol.
Na poziomie psychologicznym pomiędzy osobą uzależnioną a pozostałymi uczestnikami gry rozgrywają się transakcje. Alkoholik komunikuje się z resztą uczestników gry z pozycji prowokującego Dziecka (pije, podejmuje zachowania ryzykowne, jest nieodpowiedzialny, użala się nad sobą, oczekuje opieki i przejęcia odpowiedzialności, jest niesamodzielny, poszukuje wsparcia i zrozumienia, wybaczenia bądź zupełnie odwrotnie – zrugania), jego celem jest uruchomienie znanych mu z dzieciństwa reakcji zaspakajających jego potrzeby. Natomiast pozostali uczestnicy, jeżeli podejmą grę, przyjmują określone role i reagują na jego zachowanie z pozycji Rodziców, tym samym wzmacniając tę część ego klienta, która funkcjonuje w pozycji Dziecka. W praktyce w życiu osoby uzależnionej różne bliskie jej osoby przyjmują zamiennie określone role, tym samym czerpiąc z nich psychologiczne korzyści.
Osoba uzależniona, podejmując leczenie, oczekuje realizacji tego samego modelu relacji w gabinecie terapeutycznym i inicjuje określone gry transakcyjne już na samym początku terapii. Zatem podstawowym celem w czasie leczenia osoby uzależnionej jest osiągnięcie stanu, w którym terapeuta rozpoznaje i nie podejmuje podstawowej roli wynikającej z inicjowanej przez klienta gry oraz przyjmuje wyłącznie pozycję Dorosłego. Ten rodzaj interwencji ma na celu stymulację osoby uzależnionej do zajęcia pozycji Dorosłego i porzucenia zachowań służących inicjowaniu gry i czerpaniu z niej korzyści psychologicznych. Rodzaj oczekiwań wynikających z przeniesienia klienta oraz rodzaj prowokowanej przez niego gry może wynikać z kilku podstawowych elementów:
- bieżącej sytuacji rodzinnej klienta, najczęściej prowokuje transakcje, których nie może realizować w życiu osobistym, bądź odwrotnie inicjuje te najczęściej realizowane,
- okoliczności trafienia na terapię (np. sytuacja „przymusu“ może być źródłem oczekiwania, że terapeuta przyjmie rolę Oskarżyciela),
- tendencje terapeuty, wynikające z jego osobistego stylu prowadzenia terapii: wysoki poziom dyrektywności oraz tendencja do przejmowania odpowiedzialności przez terapeutę może uruchamiać oczekiwania klienta, iż ten przyjmie rolę Wybawcy; zaś zbyt mała dyrektywność terapeuty z tendencją do przyjmowania racjonalizacji klienta może uruchamiać jego oczekiwania, iż terapeuta przyjmie rolę Kozła Ofiarnego,
- płeć czy podobieństwo terapeuty do innych ważnych osób z jego otoczenia bądź dzieciństwa.
Na jakie komunikaty klienta – werbalne i pozawerbalne, które mogą pełnić funkcję incjującą podjęcie przez terapeuty roli wynikającej z gry – warto zwrócić szczególną uwagę?
Warto pamiętać, że w procesie psychoterapii klient może inicjować zachowania służące stymulowaniu terapeuty do przyjmowania naprzemiennie różnych ról. Czujność w rozpoznawaniu komunikatów inicjujących transakcję i formułowanie odpowiedzi z pozycji Dorosłego jest najważniejszym elementem służącym przerwaniu gry.
Kozioł ofiarny
- niepunktualność, zapominanie o sesjach,
- przychodzenie do gabinetu pod wpływem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,
- demonstrowanie cierpienia doświadczanego w sytuacji kaca,
- demonstrowanie poczucia winy: „Jestem najgorszym człowiekiem na świecie”,
- nadmierna koncentracja na obwinianiu systemu, braku pomocy ze strony instytucji pomocowych, odrzucenia i trudnej sytuacji materialnej czy zawodowej,
- nadmierna deklaracja wysiłku wkładanego w zmianę czy podkreślanie wysokiego poziomu motywacji niewspółmiernie do zachowania klienta, a usprawiedliwiające jego ciągłe korzystanie z pomocy innych osób,
- koncentracja na obwinianiu innych.
Wybawca
- demonstrowanie bezradności,
- wysoki poziom zaniedbania,
- koncentracja na wzmacnianiu zależności od terapeuty: „Tylko Ty mnie rozumiesz”,
- autodeprywacja: „Jestem nic nie wart”, „Powinienem umrzeć, wszystkim byłoby lżej”,
- deklaracja całkowitej zależności od terapeuty: „Tylko Ty możesz mi pomóc”, „Zrób coś ze mną”, „Wszyscy we mnie wątpią poza Tobą”,
- przynoszenie prezentów, propozycje wyświadczania przysług,
- nadmierne zainteresowanie sprawami osobistymi terapeuty,
- trudności z zakończeniem sesji,
- brak postępów w leczeniu.
Oskarżyciel
- agresywne, prowokujące zachowanie,
- częste nawroty objawów choroby,
- zapominanie o realizacji zadań terapeutycznych,
- prowokowanie ostrych konfrontacji: „Potrzebuję solidnego kopa”,
- prowokowanie odrzucenia: „Z pewnością się mnie brzydzisz”, „Powiedz, co tak napr...
Kup prenumeratę Premium, aby otrzymać dostęp do dalszej części artykułu
Przypisy

Pacjent trudny w relacji psychoterapeutycznej
29 maja 2018

Terapia na wyciągnięcie ręki
29 maja 2018