Czy postmodernizm ma wpływ na terapię i terapeutę?
Chcąc nie chcąc, warto być świadomym wpływów nurtu postmodernistycznego w praktyce terapeutycznej, jego wad, ale i korzyści. Dlaczego? Chociażby po to, aby nas nie przestraszył i nie przytłoczył swoimi sprzecznościami i różnorodnością. Byśmy potrafili z niego czerpać, współpracować z nim, korzystać z jego dobrych sugestii, ale i unikać jego podstępów i intryg. „Tymczasem do psychoterapii postmodernizm wnosi idee, które mogą być nie tylko użyteczne i twórcze, lecz także cechuje je godna uwagi wrażliwość etyczna” (Chrząstowski i de Barbaro, 2011, s. 7).
Autorzy nie mają tu na myśli jednej szkoły psychoterapeutycznej, którą moglibyśmy określić jako postmodernistyczną, lecz psychoterapie inspirowane postmodernizmem. Warto przyjrzeć się zatem modelom terapeutycznym oraz klimatowi intelektualnemu, jaki towarzyszy terapeutom o postmodernistycznym nastawieniu.
Personifikacja i eksternalizacja problemu w terapii z pacjentem
Celowy zabieg zastosowany w poprzednim akapicie w stosunku do postmodernizmu dotyczy personifikacji, czyli jednej z metod stosowanych w duchu tego kierunku. Inaczej mówiąc, uosobienie postmodernizmu pozwala przyjrzeć się mu z innej perspektywy. W praktyce psychoterapeutycznej „personifikacja problemu” wykorzystywana jest zwłaszcza podczas tak zwanych rozmów eksternalizujących, które mają na celu oddzielenie osoby od problemu. Dzięki temu problemem staje się objaw i trudność, a nie osoba.
Nie jest to oczywiste, White (1989), powołując się na prace Foucaulta, zwraca uwagę na procesy zachodzące w kulturze, które sprawiają, że jednostka staje się odpowiedzialna za to, co jej się przydarza, w konsekwencji traktując własną osobę jako problem.
Przykładem może być popularne założenie, że dana osoba jest odpowiedzialna za wystąpienie choroby somatycznej u siebie. Sprzyja to procesowi internalizacji. Proces odwrotny, czyli eksternalizacja – według White’a i Epstona (1990; za Józefik 2014) – powoduje, że łatwiej dokonujemy zmiany, jeśli nie myślimy o trudności jako integralnej części swojej osoby.
Oddzielenie problemu czy jego personifikowanie zmniejsza poziom lęku, poczucie winy i wstydu, a zarazem powoduje wzrost poczucia kontroli i sprawczości.
Można wówczas pytać o:
- „sztuczki”, jakich używa problem,
- intencje, jakie ma problem,
- zasady, jakimi się kieruje problem, itp.
Tego typu zwrot niejednokrotnie okazuje się konieczny, by rozpocząć konstruktywną pracę terapeutyczną czy udzielenie wsparcia.
Przytoczony powyżej przykład eksternalizacji i personifikacji obrazuje fragment sposobu podejścia do problemu w duchu postmodernistycznym. Jednak zanim przejdziemy do analizy innych metod czerpiących z postmodernizmu, spróbujmy przyjrzeć się mu w szerszym kontekście.
Opis rzeczywistości w duchu postmodernistycznym
Nie sposób mówić o postmodernizmie bez jego dookreślenia. Definiując pojęcie „postmodernizm”, inaczej mówiąc „ponowoczesność”, przychodzi na myśl jego kontrowersyjność i niejednoznaczność, być może stąd trudno o jedną, wyczerpującą definicję i dokładne określeni...
