Głusi rodzice w gabinecie terapeutycznym

W życiu osób głuchych, które preferują komunikowanie się za pośrednictwem języka migowego, czasami przychodzi taki moment, kiedy są one zmuszone skorzystać z pomocy psychologa. Nie jest to jednak łatwe, ponieważ w Polsce funkcjonuje obecnie bardzo nieliczna grupa specjalistów posługująca się płynnie polskim językiem migowym (PJM) i posiadająca doświadczenie w pracy diagnostycznej i terapeutycznej w oparciu o ten język.

PJM jest językiem wizualno-przestrzennym o odmiennej gramatyce, frazeologii itp. w stosunku do języka polskiego (Tomaszewski, 2010). Opanowanie języka migowego (podobnie jak każdego innego języka obcego) na poziomie umożliwiającym pracę psychologiczną wymaga wielu lat nauki i praktyki. Nieliczni specjaliści posiadający tę rzadką umiejętność są zwykle skupieni w dużych miastach. W konsekwencji w społeczności osób głuchych pójście do psychologa traktowane jest bardziej jako ostateczność niż pierwszy odruch w sytuacji kryzysowej. Każda wizyta łączy się bowiem nie tylko z koniecznością oczekiwania w długich kolejkach w instytucjach finansowanych z budżetu państwa lub ponoszenia znaczących nakładów finansowych w przypadku wizyt prywatnych. Za każdym razem osoba głucha musi jeszcze zadbać o obecność tłumacza języka migowego. Łatwo sobie wyobrazić, że ustalenie terminu spotkania, który będzie odpowiadał zarówno specjaliście, tłumaczowi, jak i pacjentowi, bywa zadaniem karkołomnym, przypominającym niekiedy skomplikowaną łamigówkę. W rezultacie osoby niesłyszące bardzo rzadko korzystają z usług psychologicznych i zazwyczaj skłaniają ich do tego czynniki sytuacyjne.

POLECAMY

Umówienie wizyty u psychologa z perspektywy osoby głuchej

Jednym z częstszych powodów, dla których osoby niesłyszące zgłaszają się do psychologa jest skierowanie na wizytę przez pracowników przedszkola lub szkoły, do których uczęszczają ich sprawiające problemy wychowawcze dzieci. W tej sytuacji okoliczności pojawienia się głuchych rodziców w gabinecie psychologicznym są trudne, zarówno dla nich samych, jak i dla psychologa. Rodzice miewają bowiem poczucie, że zostali przymuszeni do spotkania z osobą obcą, nieznającą problemów społeczności, z której się wywodzą. Dodatkowo czują się bezradni wobec własnych dzieci oraz kadry pedagogicznej, z którą mają znacznie utrudnioną komunikację. Z kolei dla psychologa niemającego doświadczenia w pracy z głuchymi pacjentami tego typu wizyty bywają źródłem dużego stresu. Konieczność porozumiewania się za pośrednictwem tłumacza wywołuje lęk przed utratą kontroli nad sytuacją i/lub byciem ocenianym. Kunsztu wymaga także takie prowadzenie wywiadu wstępnego, aby na podstawie zebranych informacji można było udzielić odpowiedzi na pytanie, czy przyczyna zgłaszanego problemu wychowawczego ma związek z faktem, że dziecko pochodzi z rodziny osób niesłyszących czy też nie.

Jak dokonać tego rozstrzygnięcia i poczuć się pewniej w roli diagnostyczno-terapeutycznej? Oto kilka praktycznych wskazówek sformułowanych o własną praktykę kliniczną.

Pracując z głuchymi rodzicami należy zawsze pamiętać, że są to osoby myślące w innym języku niż język polski i zakotwiczone w społeczności rządzącej się własnymi prawami.

Rola tłumacza języka migowego podczas spotkania diagnostycznego

Większość psychologów zajmujących się działalnością diagnostyczną i terapeutyczną jest przyzwyczajona do indywidualnej pracy z rodzicami, niepodlegającej bezpośredniej obserwacji. Obecność tłumacza zmienia ten stereotyp, wprowadzając nieznany wcześniej element do relacji z klientem.

Krok 1
Już na etapie umawiania spotkania dobrze jest upewnić się, że osoba, która będzie pełniła funkcję tłumacza, nie jest w żaden sposób emocjonalnie związana z klientem. Członkowie rodziny, nauczyciele uczący dziecko itp. mają bowiem skłonność do wychodzenia z roli i prezentowania własnego stanowiska w danej sprawie. W rezultacie psycholog może znaleźć się w krzyżowym ogniu między swoimi klientami a wychodzącym ze swej roli tłumaczem. Z powodu braku znajomości języka migowego nie będzie miał on jednak możliwości zapanowania nad sytuacją i stanie się jedynie bezradnym obserwatorem.

Krok 2
Przed rozpoczęciem spotkania warto zorganizować przestrzeń w gabinecie w sposób porządkujący sytuację. Naprzeciwko psychologa powinny być przygotowane miejsca siedzące dla rodziców. Krzesło, na którym usiądzie tłumacz, dobrze jest umieścić z boku, najlepiej poza polem widzenia psychologa. Tłumacz musi mieć jednak możliwość dokładnego obserwowania rąk i twarzy swoich klientów.

Krok 3
W momencie wejścia rodziców do gabinetu należy najpierw przywitać się z nimi, a dopiero w drugiej kolejności z tłumaczem. W trakcie trwania spotkania powinno się też starać cały czas utrzymywać wzrok na klientach i traktować tłumacza jak swego rodzaju lektora. Jest to jedno z najtrudniejszych zadań, ponieważ bardzo często u psychologów pojawia się chęć dopytania tłumacza o różne fakty itp. Jest to naturalny impuls wynikający z potrzeby nawiązania kontaktu z osobą, z którą komunikacja jest łatwa. Warto jednak nad nim zapanować, ponieważ w przeciwnym razie głusi pacjenci mogą poczuć się potraktowani w sposób protekcjonalny (Kaleta-Zawłocka, 2003).

Wywiad rozwojowy z osobą głuchą – lista pytań i trudności

Chcąc postawić wstępne hipotezy dotyczące problemów wychowawczych dziecka, większość psychologów rozpoczyna pierwsze spotkanie m.in. od przeprowadzenia pogłębionego wywiadu rozwojowego. W przypadku dzieci mających głuchych rodziców dobrze jest poszerzyć standardowy wywiad o informacje dotyczące okoliczności, w jakich wychowywani byli matka i ojciec dziecka.

Propozycja listy pytań dodatkowych.

Czy pochodzi Pan(-i) z rodziny osób niesłyszących?
W jakim języku komunikował(-a) się Pan(-i) z rodzicami?
W jakim wieku nauczył się Pan(-i) języka migowego?
Czy Pana(-i) rodzice znają język migowy?
Jakie ma Pan(-i) wykształcenie i do jakiego typu szkół Pan(-i) uczęszczał(-a) (szkoła ogólnodostępna, szkoła integracyjna, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy dla dzieci i młodzieży z wadą słuchu)?
Czy w trakcie nauki szkolnej przebywał(-a) Pan(-i) w domu rodzinnym czy w internacie? Jeśli przebywał(-a) Pan(-i) w internacie, to w jakim wieku Pan(-i) znalazł/a się w nim?

Pierwsze cztery pytania powinny zostać zadane, aby psycholog mógł sobie wyobrazić, czy zgłaszający się do niego rodzice byli w stanie swobodnie komunikować się z własnymi rodzicami. W swojej praktyce bardzo często spotykam się z sytuacjami, w których słyszący rodzice mają ogromny problem z zaakceptowaniem głuchoty dzieci i do końca swojego życia nie decydują się na rozpoczęcie nauki języka migowego. Niesłyszące dzieci, które z różnych powodów nie były w stanie nauczyć się języka polskiego, wzrastają zatem nie mając możliwości wymiany myśli z osobami z ich najbliższego otoczenia rodzinnego. W konsekwencji w dorosłym życiu stawanie się rodzicami stanowi dla nich jedno z najtrudniejszy wyzwań, ponieważ nie posiadają one wzorców komunikowania się z dziećmi (Zalewska, 1998).

Dalsze pytania dotyczące m.in. typu szkoły, jaką ukończyli rodzice, dobrze jest zadać, aby dowiedzieć się, na jakim etapie rozwoju wkroczyli oni w społeczność osób niesłyszących. Z kolei pytania dotyczące przebywania w internacie jest kluczowe, żeby ustalić, czy zgłaszający się rodzice nie byli przede wszystkim wychowywani w oparciu o regulaminy obowiązujące w placówkach oświatowych, a nie zasady panujące w domu rodzinnym.

Sposób komunikacji między głuchym rodzicem a dzieckiem

Układając ramowy plan spotkań diagnostycznych, warto poprosić, aby na drugą wizytę rodzice przyszli wraz z dzieckiem. Przez większość czasu trwania konsultacji będzie ono musiało poczekać przed gabinetem. Dobrze jest jednak przeznaczyć około 20 minut na obserwację sposobu, w jaki rodzice komunikują się z córką lub synem. Bycie obserwowanym u większości ludzi wywołuje uczucie skrępowania, dlatego też najlepiej jest zaproponować rodzinie, aby wspólnie wykonała dobrane do wieku dziecka zadanie. Im bardziej zaproponowana aktywność będzie absorbująca, tym większa szansa, że poszczególne osoby zapomną o obecności psychologa. Treść rozmów między członkami rodziny powinna być na bieżąco tłumaczona.

Obserwacja dynamiki interakcji między rodzicami i dzieckiem zawsze stanowi cenne źródło informacji diagn...