Współczesne kryteria diagnostyczne
Różnorodność płciowa jest obecnie powszechnie uznawanym faktem (Ziemińska, 2018). Obowiązujące jeszcze kryteria ICD-10 (WHO, 1993) opisujące zaburzenia identyfikacji płciowej są mocno zdezaktualizowane i uległy znaczącej zmianie w ICD-11. Już w DSM-5 (APA, 2013) wprowadzono nową kategorię – dysforię płciową, co uwolniło transpłciowość w różnych jej wymiarach od konotacji z zaburzeniem psychicznym (choć zakłada ona spełnienie kryterium przeżywania cierpienia przez pacjenta). W nowym wydaniu ICD wprowadzona została jednostka „gender incongruence” (niezgodność płciowa), która formalnie depatologizuje swoją poprzedniczkę. ICD-11 wyróżnia w tym obszarze trzy rozpoznania:
- niezgodność płciowa w okresie adolescencji i dorosłości (jedna kategoria diagnostyczna!),
- niezgodność płciowa w dzieciństwie,
- niezgodność płciowa, niespecyficzna.
Takie rozwiązanie jest efektem długiej drogi zmagań o odpowiednie uznanie sytuacji osób transpłciowych, na podstawie wyników badań, wniosków z pracy klinicznej oraz starań organizacji na rzecz ich zdrowia (szczególnie WPATH, twórców powszechnie uznawanych standardów postępowania; WPATH, 2012). Szerzej na ten temat można przeczytać u Grabskiego i wsp. (2020a). W oparciu m.in. o te kryteria Polskie Towarzystwo Seksuologiczne (PTS) wydało zalecenia (Grabski i wsp., 2020b), które podkreślają kluczowe znaczenie świadomej zgody pacjenta dla rozpoczęcia działań w formie medycznych interwencji afirmujących płeć w oparciu o obecność objawu dysforii płciowej (warto również zapoznać się z zaleceniami APA, 2015). W Polsce do ich rozpoczęcia wymagana jest między innymi opinia psychologiczna. W idealnych warunkach jest ona częścią zespołowej opinii przynajmniej dwóch specjalistów, lecz w praktyce takie rozwiązanie jest często trudno osiągalne, a specjaliści nierzadko pracują osobno lub w luźnej współpracy.
Fenomenologiczne podejście do diagnozy
Diagnoza opiera się głównie na podejściu fenomenologicznym. Nie istnieje żaden test mogący zweryfikować „prawdziwość” odczuwanej niezgodności płciowej. PTS wskazuje w zaleceniach, że podstawową metodą badania jest wywiad, w uzasadnionych przypadkach uzupełniony o badanie psychometryczne. Zaleca również, aby nie przedłużać nadmiernie procesu diagnostycznego (trwa on zwykle kilka miesięcy regularnych spotkań), który ostatecznie powinien doprowadzić do rozpoczęcia leczenia. Niestety na chwilę obecną nie ma w Polsce wystandaryzowanych narzędzi do przeprowadzenia diagnozy psychologicznej.
Podstawowe pytanie diagnostyczne stawiane przez psychologa brzmi: czy istnieją psychologiczne przeciwwskazania do procesu korekty płci? Wbrew pozorom specjalista nie diagnozuje poczucia tożsamości płciowej osoby badanej. Przyjmujmy, że tylko sama osoba badana ma dostęp do tego, jak się czuje względem swojej płcio...
