Współcześnie w psychologii klinicznej i psychoterapii akcentuje się związki między praktyką a teoriami psychologicznymi i badaniami empirycznymi. Chcemy podzielić się z Czytelnikami tym, jak można skorzystać z pojęcia i koncepcji zdrowia w psychoterapii, biorąc za punkt wyjścia rozwój wiedzy z dwóch pozostających ze sobą w związku perspektyw – teorii i badań naukowych, czyli psychologii zdrowia psychoterapii.
Wprowadzenie
Teorie psychologiczne umiejscawia się zazwyczaj w obrębie jednego z czterech najważniejszych paradygmatów (psychodynamicznego, poznawczo-behawioralnego, humanistyczno-egzystencjalnego, systemowego). Oferują one odmienne sposoby refleksyjnego przejścia między zakładaną koncepcją natury człowieka poprzez propozycję genezy, mechanizmu i procesu kształtowania się zdrowia psychicznego i zaburzeń, do modeli terapii wraz z propozycją programów, strategii i interwencji (Cierpiałkowska, 2004). Oprócz poszczególnych paradygmatów ważną rolę w kształtowaniu celów strategii czy interwencji terapeutycznych odgrywają też osiągnięcia psychopatologii, w szczególności opisowe klasyfikacje objawów zaburzeń psychicznych, gdyż stanowią one bazę dla diagnozy nozologicznej oraz różnicowej i w efekcie punkt wyjścia dla udzielania pomocy psychologicznej. Zarówno w teoriach, jak i klasyfikacjach coraz wyraźniej – naszym zdaniem – artykułuje się koncepcje zdrowia, a zwłaszcza zdrowej osobowości.
POLECAMY
Badania empiryczne, które uznajemy za szczególnie ważne dla psychoterapeutów, obejmują dwie szerokie grupy. Po pierwsze są to badania w obszarze subdyscyplin psychologii, jak na przykład psychologia zdrowia. Badania te pozwoliły ustalić między innymi, że zdrowie jest zmienne i że warto oceniać je z perspektywy obiektywnej i subiektywnej (poczucie zdrowia). Po drugie są to badania nad wynikami psychoterapii (nad skutecznością strategii terapeutycznych w warunkach laboratoryjnych lub naturalnych), wskazujące zarówno skuteczne dla określonych celów leczenia lub grup pacjentów protokoły (podręczniki) psychoterapeutyczne, jak i ogólne kierunki efektywności wynikające z uwzględniania czynników niespecyficznych, takich jak relacja terapeutyczna i przymierze. Badania te posługują się raczej kategorią poprawy funkcjonowania psychologicznego jako efektu określonych oddziaływań niż wprost kategorią zdrowia. Obie grupy badań przyczyniły się do tego, że psychologia kliniczna i psychoterapia wzbogaciła się w ostatnim czasie o standardy praktyki opartej o dowody empiryczne (evidence-based practice in psychology, EBP, APA, 2006). Świadomość potrzeby budowania mostów między teoriami, badaniami naukowymi oraz praktyką jest obecnie bardzo wysoka.
Psychologia zdrowia w gabinecie psychoterapeuty
Spoglądając wstecz na przemiany zachodzące w obszarze psychologii w ostatnich stu dwudziestu latach, można zauważyć stopniowe poszerzanie zainteresowań psychologów. W początkowym okresie rozwoju tej dyscypliny naukowej w centrum zainteresowania była patologia i zrozumienie procesów psychicznych prowadzących do jej wystąpienia – była i jest to tak zwana orientacja patogenetyczna. Opisanie mechanizmów powstawania zaburzeń psychicznych miało na celu zaprojektowanie skutecznych oddziaływań terapeutycznych. Później około czterdziestu lat temu, pod koniec lat 70. XX wieku, psychologowie zaczęli interesować się tym, czym jest zdrowie i jakie procesy psychospołeczne sprzyjają jego zachowaniu i umacnianiu. Narodziła się nowa subdyscyplina psychologii – psychologia zdrowia. Obok orientacji patogenetycznej, koncentrującej się na wyjaśnieniu genezy psychopatologii, zaczęła funkcjonować orientacja salutogenetyczna, której celem jest zrozumienie mechanizmów sprzyjających zdrowiu.
Według polskiej psycholog zdrowia, Heleny Sęk, psychologia zdrowia „jest dziedziną badań i praktyki zajmującą się psychologicznymi koncepcjami zdrowia i choroby, psychologicznymi aspektami etiologii zdrowia i choroby, wyjaśnianiem mechanizmów osiągania i załamywania zdrowia; tworzy podstawy dla promocji zdrowia i jego ochrony, zapobiegania chorobom oraz optymalizacji opieki zdrowotnej” (Sęk, 2001). Powstaje pytanie, czy i ewentualnie, w jakim zakresie psycholog kliniczny i psychoterapeuta możne korzystać z dorobku psychologii zdrowia? Wydaje się, że jest to możliwe. A dorobek psychologii zdrowia może być wykorzystywany w psychoterapii w dwojaki sposób.
Po pierwsze, można skorzystać z wypracowanych koncepcj...
