W naszej kulturze słowo schizofrenia kojarzone jest z najgorszą z istniejących chorób psychicznych; przywodzi na myśl nieprzewidywalne i niebezpieczne zachowania. Jest to efekt na tyle szkodliwy, że w Japonii postanowiono zmienić nazwę tego zaburzenia na “chorobę bezintegracyjną”. Dzięki temu zdjęto z osób otrzymujących tę diagnozę bagaż stereotypów utrudniających im funkcjonowaniu w społeczeństwie.
Kogo dotyka schizofrenia?
Badania obalają mity związane z niebezpieczeństwem płynących od osób ze schizofrenią. Okazuje się, że mniej niż 1% osób chorych stanowią sprawcy przestępstw. [1] (publikacje SWPS) W dodatku zostało udowodnione, że z faktu na wysoką podatność, osoby te częściej stają się ofiarami przemocy. Istnieje o wiele wyższe prawdopodobieństwo, że chory skrzywdzi siebie niż osobę z otoczenia. [2] (Allebeck, Varla, Wistedt, 1986)
Najczęściej schizofrenia pojawia się w wieku 18-30 lat, dlatego jest nazywana chorobą osób młodych. Jej początek przypada na moment, gdy ktoś zaczyna wchodzić życie dorosłe: zakładać rodzinę, idzie na studia lub rozpoczyna ścieżkę zawodową. Występuje tak samo często u kobiet i mężczyzn, jednak u mężczyzn rozpoczyna się ona wcześniej, co przynosi gorsze rokowania. Szacuje się że choruje na nią 1% społeczeństwa (zgodnie z klasyfikacją ICD), czyli około 400 tys. osób w Polsce.[3]
Pojęcia schizofrenia pochodzi z połączenia greckich słów schizis”- rozszczepiam i „phren” – wola, umysł. Jest ona definiowana jako przewlekła choroba psychiczna, która zakłóca myślenie, spostrzeganie oraz percepcję.
Objawy schizofrenii
Według klasyfikacji ICD 10 wyróżnia się 4 podstawowe typy objawów: pozytywne, negatywne, zaburzenia myślenia i objawy wspólne dla schizofrenii i innych zaburzeń.
- Objawy pozytywne charakteryzują się powstawaniem dodatkowych zachowań, przeżyć w stosunku do normalnego funkcjonowania - urojeń i halucynacji. Urojeniami nazywamy nieprawdziwe i często również nierealistyczne przekonania o świecie.
Pewność ich występowania dla tej osoby jest tak wysoka, że pomimo dowodów czy argumentów one nie znikają. W schizofrenii wyróżnia się 3 najczęściej pojawiające się typy urojeń:
- urojenia wpływu/ owładnięcia - człowiek uważa, że jakieś siły zewnętrzne wpływają i kontrolują jego zachowania,
- urojenia prześladowcze - osoba czuje, że jest podglądana, śledzona czy prześladowana,
- urojenia zmiany tożsamości - chory wierzy, że posiada nadzwyczajne zdolności lub utracił poczucie tożsamości i celowości.
Przy halucynacjach chory odbiera ze zmysłów sygnały, które w rzeczywistości nie istnieją. Najczęściej występujące są omamy słuchowe, które przybierają różne narracje. Często wpływają one na samoocenę osoby chorej, zdarzają się również takie, które namawiają do popełnienia samobójstwa. O wiele rzadziej można spotkać halucynacje wzrokowe. W przypadku omamów somatycznych chory może odczuwać dotyk przez kogoś, ból lub stosunek fizyczny.
Objawy pozytywne mogą być leczone jedynie farmakologiczne. Pomimo przyjmowania leków często omamy pozostają i osoba chora poprzez psychoterapię uczy się je ignorować.
- Objawy negatywne charakteryzują się zmniejszeniem zdolności do normalnego funkcjonowania. Wyróżnia się: ubóstwo mowy, anhedonia ( tzn. brak możliwość odczuwania przyjemnych uczuć), apatia, nieuwaga, zobojętnienie. Charakterystyczne również jest zubożenie mimiki, które przejawia się w braku odzwierciedlania przeżywanych uczuć (w mimice i tonacji głosu) np. osoba z pokerową twarzą opowiada o śmierci mamy, jakby nie odczuwała żadnej emocji. Oczywiście nie jest prawdą, że osoby te przestają czuć, tylko utraciły zdolność do wyrażania emocji. Kolejnym objawem negatywnym jest wycofywanie się z kontaktów społecznych.
Objawy negatywne są często bagatelizowane i tłumaczone lenistwem, wiekiem, trudniejszym momentem, a tak naprawdę mogą być początkiem choroby, w dodatku wydają się być o wiele bardziej niebezpieczne, jeżeli chodzi o możliwość powrotu do pełnego zdrowia. Chorzy przestają mieć motywację do działania, przestają dbać o higienę. W przypadku braku leczenia, lub rozpoczęcia go zbyt późno osoby te wymagają stałej opieki. Przez objawy negatywne, aż 70% chorych na schizofrenię przebywa na rencie. [4] (Szulc. A, Samachowiec, J. 2019)
Zaburzenia myślenia i mowy to niezdolność do zachowania toku i ciągłości myślenia, co przekłada się na ich sposób wypowiadania się. Można zaobserwować u nich brak logicznego myślenia oraz łączenie ze sobą niemożliwych stwierdzeń.
Objawy wspólne dla schizofrenii i innych zaburzeń.
U 20% chorych, którzy po raz pierwszy zostali objęci leczeniem została zdiagnozowana depresja. Wykazano również, że około 8%-13% chorych cierpi na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. [5] (por. Faustman, Ficek 2001)
Schizofrenia jest trudna w leczeniu ze względu na postawę chorych. Osoby ze schizofrenią nie mają poczucia choroby, według nich wszystko to co ich otacza jest prawda, a ludzie, którzy wysyłają ich do lekarzy chcą z nich zrobić wariatów. Dlatego tak trudno bliskim jest pomóc tej osobie.
Co robić, gdy podejrzewamy, że osoba nam bliska jest chora?
- Spisuj symptomy: na samym początku spisuj niepokojące zachowania, sprawdzaj kiedy się one pojawiają, co się wtedy dzieje np. co ta osoba widzi lub jakie głosy słyszy, czy i kiedy mijają.
- Okazuj wsparcie: gdy osoba opowiada ci o swoich odczuciach np. “ktoś mnie obserwuje”, “muszę uciekać”, nie zaprzeczaj. Oczywiście nie mów że tak jest i że widzisz to samo, bo tylko pogłębisz jej lęk. Daj tej osobie wsparcie i zrozumienie. Jeżeli będziesz cały czas mówić “tego nie ma”, “to tylko wytwór twojej wyobraźni”, “idź się leczyć”, osoba ta przestanie do ciebie przychodzić z prośbą o pomoc i jeszcze trudniej będzie ci nakłonić ją do leczenia. Powiedz: „rozumiem, że widzisz, czujesz x. Widzę że to dla ciebie niepokojące.” I przekieruj uwagę na coś innego.
- Zaobserwuj, czy objawy były już kiedyś widoczne: Pomyśl o przeszłości tej osoby i zobacz czy występowało coś podobnego wcześniej, może w mniejszym nasileniu, w innej postaci. Wskazówką w diagnozie może być zupełnie inne zaburzenie np. depresja, czy próba samobójcza. Warto spojrzeć na historię rodziny; czy zostały już kiedyś zdiagnozowane zaburzenia psychiczne, próby samobójcze u kogoś z bliskich. Obserwacje pomogą lekarzowi w diagnozie.
- Upewnij się że osoba nie jest pod wpływem substancji psychoaktywnych. Zachowanie po spożyciu narkotyków łudząco może przypominać schizofrenię.
Następnie sam pójdź na wizytę do psychiatry i przedstaw mu wszystkie obawy. On oczywiście nie da od razu diagnozy, ale pomoże w podejmowaniu kolejnych kroków.
Kępiński opisał jak wyglądają fazy schizofrenii:
- Faza Owładnięcia - osoba zaczyna patrzeć na świat inaczej. Zauważać rzeczy, które wcześniej wydawały się neutralne i bez znaczenia. Wydaje się jej, że coś poważnego zmienia się wokół niej, ale nie jest w stanie stwierdzić co. W tej fazie mogą zacząć się halucynacje i urojenia. Osoby ze schizofrenią często odczuwają ogromny lęk, wręcz grozę, które uniemożliwiają normalne życie.
Wszystko zdaje się być dla nich strasznie pogmatwane i nieznane, ale jednocześnie będące najważniejsze w danym momencie. Strach może być tak wysoki, że zostaną podjęte próby samobójcze. Odsunięcie od bliskich może być spowodowane chęcią uchronienia ich od niebezpieczeństwa jakie według nich się zbliża.
Przykład rozpoczęcia choroby: Osoba chora nagle zaczęła zauważać, że codziennie gdy jedzie do pracy jedzie obok niej jest niebieski samochód. Dzieje się tak bez przerwy, zawsze obok jest taki samochód i nie może być to przypadkiem. Pojawia się ogromny lęk bo nie wiadomo co to znaczy i czy może przynieść to jakieś niebezpieczeństwo.
- Faza adaptacji
Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki nagle wszystko zaczyna być jasne i logiczne. Osoby znajdują odpowiedzi na wszystkie wątpliwości i jakie pojawiły się w poprzedniej fazie. Osiągnięty zostaje spokój emocjonalny kosztem odcięcia od rzeczywistości. Na pierwszy plan zaczyna się wysuwać świat wewnętrzny, który jest tłumaczony nielogicznymi związkami ze światem zewnętrznym. W tej fazie osoby np. zaczynają wypełniać jakąś misję poprzez łamanie kodu z gazet. Poświęcają całe dnie po to, aby rozszyfrować zadanie. Potrafią przestać jeść czy spać tylko po to, aby skupić się na jedynym słusznym w tamtym momencie celu. Faza ta jest falowa i następują w niej fazy ostre i remisje. W momencie remisji, chory zdaje sobie sprawę z niepokojących zachowań.
- Faza degradacji
Osoby chore na schizofrenię będące w tej fazie są otępiałe emocjonalnie, a w późniejszych stadiach również intelektualnie. Pojawia się u nich sałata słowna tzn. wypowiadanie potoku słów nie posiadających żadnego znaczenia. Wydaje się jakby zaczynali wegetować. Faza ta jest nieodwracalna. Pojawia się w momencie braku leczenia i długotrwałego oddziaływania choroby.
Nie zawsze wszystkie trzy fazy muszą wystąpić. Zdarza się, że po pierwszej czy po drugiej chory wraca do zdrowia. Czas trwania każdej z faz jest zależna od osoby i typu schizofrenii.
Osoby chorujące na schizofrenię mocno cierpią z wielu powodów:
- ich świat zmienia się z niewiadomych dla nich przyczyn,
- odczuwają ogromną grozę i lęk o swoje życie,
- nikt im nie wierzy, a oni są przekonani o swoich odczuciach,
- są izolowani przez społeczeństwo.
Dając im wsparcie i akceptację przyczyniamy się do ich powrotu do zdrowia.
Bibliografia:
https://web.swps.pl/centrum-prasowe/archiwum-centrum-prasowego/278-badanie/13653-mity-i-fakty-na-temat-schizofrenii
http://docplayer.pl/4103772-Schizofrenia-poradnik.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Schizofrenia#Pocz%C4%85tek_choroby
Ocena jakości życia pacjentów ze schizofrenią ANNA HAJDUK, JOANNA OWSIANOWSKA, RENATA ROBASZKIEWICZ, ZDZISŁAWA MICHAŁOWSKA Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa Klinicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie
Psychiatria podręcznik dla studentów medycyny pod redakcją prof.dr. gab. med Adam Bilikiewicz Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2006r.
Schizofrenia Antoni Kępiński 1992 Wydawnictwo: Sagittarius 1992
Psychopatologia Lidia Cierpiałkowska 2021, Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
http://docplayer.pl/167444110-Schizofrenia-z-objawami-negatywnymi-obciazenie-choroba-pacjentow-i-ich-bliskich-agata-szulc-jerzy-samochowiec-redakcja-naukowa.html
http://docplayer.pl/18000499-Farmakoekonomiczna-ocena-kosztow-terapii-osob-ze-zdiagnozowana-schizofrenia-leczonych-farmakologicznie-oraz-w-skojarzeniu-z-terapia-niefarmakologiczna.html
