Jeszcze do niedawna niebinarność była tematem tabu. Wraz z coraz częstszym podejmowaniem tego tematu przez społeczeństwo i media, w niektórych państwach ulegają zmienianie systemy prawne. Przykładem tego jest uznanie oficjalnie w 2016 roku przez władze USA Jamie Shupe – pisarza/ki i aktywisty/ki transpłciowego/ej – za pierwszego człowieka niebinarnego. Dowiedz się, czym jest niebinarność.
Osoba niebinarna – co to znaczy?
Płeć jest kategorią, która w sposób znaczący konstruuje naszą podmiotowość i funkcjonowanie w społeczeństwie. Z płcią skorelowane są normy i wartości, a także pożądane społeczne zachowania. Binarność płciowa to podział na dwie odrębne, przeciwstawne wobec siebie płcie – męską i żeńską. Zakłada, że istnieją dwie płcie kulturowe, którym trzeba podporządkować tożsamość i ekspresję płciową, a także które wiążą się z płcią biologiczną. Zwolennicy tzw. genderyzmu uważają, że osoba urodzona z męskimi/żeńskimi cechami płciowymi automatycznie uzyskuje przynależne danej płci kulturowe wzorce zachowań i inne nieanatomiczne cechy przypisywane mężczyznom/kobietom.
Ale są też ludzie, którzy nie czują, żeby ten podział odnosił się do nich. To osoby kwestionujące całą ideę płci (tzw. gender-nonconforming) lub osoby niebinarne, wychodzące poza binarność. Niebinarność to pojęcie służące do określenia spektrum tożsamości płciowych niebędących tylko męskimi/kobiecymi. Stanowi zjawisko niejednorodne. W jego obrębie można wyróżnić:
- osoby, które utożsamiają się z dwoma płciami równocześnie lub na zmianę (bigenderyzm);
- osoby, które buntują się przeciwko klasycznemu podziałowi na płeć (agenderyzm);
- osoby o płci zmiennej (gender fluid), które wolą pozostać elastyczne w kwestii tożsamości, zamiast identyfikować się stale z jedną płcią;
- osoby identyfikujące się nie tylko z płcią wiodącą, lecz także z jedną lub więcej płciami dodatkowymi. Demigender to tożsamość płciowa, która wiąże się z poczuciem częściowego, ale nie pełnego związku z określoną tożsamością płciową.
Niebinarność a interseksualizm i transpłciowość
Niebinarność nierzadko bywa mylona z interseksualnością czy transpłciowością. Dlatego warto rozgraniczyć te pojęcia. Niebinarność jest zdecydowanie od nich szersza – oznacza odrzucenie klasycznej dychotomii płci, założenie braku płci lub identyfikację z innymi, nienormatywnymi płciami.
Interseksualizm dzieli się na prawdziwy i rzekomy. Ten pierwszy występuje rzadko i oznacza jednoczesne występowanie u danej osoby narządów płciowych żeńskich i męskich. Ma ona wykształcone (zazwyczaj częściowo) cechy anatomiczne obojga płci. Oznacza to, że ma zarówno jądro, jak i jajnik lub jeden z tych narządów, ale zmutowany z dwóch organów, odpowiadających różnym płciom. W związku z tym nie istnieje możliwość ustalenia jej płci w klasycznej dychotomii. Nie oznacza to jednak nienormatywnego postrzegania własnej płci.
Interseksualizm rzekomy męski i żeński wiąże się ze swego rodzaju sprzecznością, w której płeć zdefiniowana przez chromosomy w czasie życia płodowego nie jest tożsama z wyglądem fizycznym tej osoby. Obojnactwo rzekome męskie polega na pojawieniu się u genetycznego mężczyzny cech narządów płciowych występujących u kobiet. Z kolei interseksualizm rzekomy żeński oznacza, że genetyczna kobieta posiada walory męskich organów płciowych, np. wargi sromowe mogą być częściowo zrośnięte, a łechtaczka może przypominać wyglądem małe prącie.
Osoby interpłciowe można zdefiniować jako ludzi, których ciało nie pasuje do binarnego podziału na mężczyzn i kobiety. Dla określenia interseksualizmu używa się terminów niebinarność biologiczna, osoby interpłciowe, a dawniej „hermafrodyci”. Głównymi przyczynami interseksualizmu są nieprawidłowo funkcjonujące hormony oraz mutacje genetyczne.
Transpłciowość oznacza stan, w którym dana osoba postrzega się odmiennie względem posiadanych przez nią cech biologicznych. Odczuwana wówczas płeć jest niezgodna z jej anatomią. Osoba, której nadano przy urodzeniu płeć męską, ale czuje i identyfikuje się jako kobieta, to transkobieta. Natomiast osoba, której nadano przy urodzeniu płeć żeńską, jednak czuje i identyfikuje się jako mężczyzna, to transmężczyzna.
Jak zwracać się do osób niebinarnych?
Jeśli zastanawiasz się, w jaki sposób zwracać się do osób niebinarnych, to warto wiedzieć, że istnieje kilka możliwości. Niektórzy preferują rodzaj nijaki (np. zrobiłom, poszedłom). Część osób stosuje dukaizmy (np. zrobiłum, każdu), formy ze znakiem zastępującym (np. onx/jex) bądź też neozaimki (np. ono/eno). Inni wolą nie określać rodzaju czasowników i decydują się na neutralność – np. „urodziłam/em się w Bydgoszczy” zastępują „moim miejscem urodzenia jest Bydgoszcz”. Inną propozycją jest stosowanie liczby mnogiej. Najlepiej zapytaj, jak dana osoba chce, żeby się do niej zwracano.
Flaga osób niebinarnych
Symbolem osób niebinarnych jest flaga, którą zaprojektowała w 2014 roku 17-letnia Kyle Rowan. Flaga ma postać następujących po sobie poziomych pasów w kolorze:
- żółtym – symbolizuje on osoby, które istnieją poza kategorią płci;
- białym – symbolizuje osoby, które mają kilka lub wiele płci;
- fioletowym – symbolizuje osoby, które czują, że ich płeć jest „pomiędzy” lub stanowi „miks” różnych płci;
- czarnym – symbolizuje osoby, które określają się jako apłciowe (agender – osoba, która identyfikuje się jako pozbawiona rodzaju lub bez tożsamości rodzajowej).
Genderfluid mają własną flagę, mimo że należą do osób niebinarnych. Również ma ona postać poziomych pasów, a jej kolory to: różowy (reprezentuje kobiecość), biały (brak płci), fioletowy (symbolizuje androgynię), czarny (wszystkie inne rodzaje płci) oraz niebieski (reprezentuje męskość). Płeć płynna oznacza osoby, które poruszają się pomiędzy płciami, czerpiąc z każdej z nich to, co uważają za część swojej tożsamości.
Test na niebinarność
W sieci znaleźć można wiele testów na niebinarność. Wiele z nich nie jest rzetelnych, ani nie posiada norm. Jeżeli Ty lub bliska Ci osoba chce zrobić test, to powinniście skorzystać z takiego, który został opracowany przez specjalistów. Jednym z takich testów jest IDRlabs (IDR-GCT ©). Opracowany został przez IDRlabs International. IDR-GCT opiera się na recenzowanych badaniach naukowych z dziedziny psychologii społecznej prowadzonych przez dr Hentschel, dr Heilman i dr Peus. Badacze ci zajmują się zagadnieniem wielowymiarowych tożsamości płciowych. Test na niebinarność pozwala zmierzyć, jak dana osoba postrzega się w odniesieniu do męskości lub kobiecości. Pamiętaj jednak, że najlepszym rozwiązaniem jest udanie się do specjalisty i rozmowa, która pomoże Ci zrozumieć i zaklasyfikować tożsamość płciową.
Bibliografia
- M. Adamczyk, Interseksualny a interpłciowy – poza binarnością, „Poradnik Językowy” 2019, nr 10, s. 97–103.
- M. Kot, S. Varga, Od A do Z o LGBTQIAP. Interaktywna książka przeciw dyskryminacji. Fundacja Humanity in Action Poland, Warszawa 2019.
- Ł. Wawrowski, Gender w naukach społecznych: poszukiwania i rekomendacje. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Chorzów 2017.
- R. Ziemińska, Niebinarne i wielowarstwowe pojęcie płci. Próba inkluzji danych o osobach interpłciowych i niebinarnych. Wydawnictwo PWN, Warszawa 2018.
