Diagnoza psychologiczna – metody i kontrowersje
Test i wywiad jako pierwszy etap procesu diagnostycznego
Aby uzyskać odpowiednią diagnozę, konieczne jest przeprowadzenie badania w formie testu bądź klinicznego wywiadu - ustrukturalizowanego bądź częściowo ustrukturalizowanego.
Narzędzie takie powinno mieć nie tylko wykazaną trafność teoretyczną i kryterialną, ale także powinno być rzetelne w mierzeniu oraz posiadać diagnostyczny klucz interpretacyjny. Kwestia diagnozy jest często przedmiotem debat w środowisku ze względu na jej wagę w ocenie pacjenta oraz “spłycanie” go do określonej kategorii, mimo występującego u niego całościowego kontekstu i indywidualnych sposobów reagowania na własne trudności. Ze strony przeciwników stawiania diagnoz występuje często zarzut patologizacji i “powierzchowności” terapeuty-eksperta przy pracy nad pacjentem, zamiast uznawania jego podmiotowości.
Diagnoza psychologiczna według klasyfikacji ICD-11
Klasyfikacja ICD-11 wprowadziła w odpowiedzi wiele zmian w diagnostyce, które mają za zadanie usprawnić pracę terapeutyczną i dostosowanie interwencji w obszarze zdrowia psychicznego. Rozpoczęto odchodzenie od podejścia kategorialnego w diagnostyce (zbierającego spełniane kryteria przez pacjenta i przypisujące je do określonej w sztywnych ramach diagnozy) i w zamian zaproponowano uwzględnienie oceny nasilenia określonych cech u danego pacjenta. Sytuacja ta w szczególności dotyczy:
- zaburzeń osobowości,
- uzależnień od substancji psychoaktywnych,
- niezgodności płciowej,
- zaburzeń neurorozwojowych.
Zmiany te pozwalają nie tylko na depatologizację funkcjonowania pacjenta, ale na całościowe rozumienie przez specjalistę jego sytuacji - jego cech, zachowań i radzenia sobie w indywidualnym kontekście życiowym.
Relacja pacjenta z diagnozą
Diagnoza uzależnień
Oddzielną, lecz także istotną kwestią do rozważenia jest relacja pacjenta z jego własną diagnozą. Klienci mogą przejawiać cały wachlarz reakcji na informację zwrotną od psychoterapeuty. Dla niektórych osób diagnoza wiąże się z niepożądanym etykietowaniem, szczególnie, jeśli dane zaburzenie jest wiązane ze stygmatyzacją w społeczeństwie (np. pacjenci ze stwierdzonym uzależnieniem od alkoholu czasem reagują wyparciem i wrogością w reakcji na otrzymane rozpoznanie).
W takiej sytuacji trudne byłoby podjęcie pracy terapeutycznej, bądź, jeżeli diagnoza wypłynęła w trakcie któregoś z etapów procesu terapeutycznego, mogłaby być konieczna praca z przejściem z początkowej fazy prekontemplacji do rozważenia przez pacjenta, co postawiona mu diagnoza dla niego oznacza i jakich zmian w leczeniu ona wymaga, żeby postępowanie stało się bardziej dla niego pomocne. Ważnym aspektem w takim momencie jest także szacunek dla klienta i uznanie jego niezgody na otrzymaną diagnozę, co paradoksalnie może usprawnić współpracę w procesie terapii.
Danie czasu pacjentowi na oswojenie się i pogodzenie z diagnozą może być kluczowe przy kolejnych etapach procesu terapeutycznego u psychologa.
Diagnoza ADHD i diagnoza autyzmu
Są też pacjenci, dla których postawiona diagnoza może stanowić bardzo ważną odpowiedź, wyjaśniającą ich dotychczasowe funkcjonowanie na co dzień, w sferze zawodowej czy w życiu społecznym. Przekazanie przez terapeutę diagnozy może wiązać się nie tylko ze zrozumieniem sytuacji osoby badanej, ale także z uznaniem doświadczanego przez nią cierpienia, co samo w sobie ma wartość przynoszenia ogromnej ulgi pacjentom. Często taka sytuacja występuje np. przy diagnozie zaburzeń z deficytem uwagi czy impulsywnością, bądź zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Trudności z funkcjonowaniem u tych osób wiążą się m.in. ze współwystępującymi wtórnymi objawami depresyjnymi i lękowymi, wynikającymi z bardziej wymagającym i kosztownym podtrzymywania się w obszarze zawodowym i relacji. Jednakże długoterminowa praca wyłącznie nad radzeniem sobie z własnymi wtórnymi depresyjnymi i lękowymi przekonaniami może nie przynieść aż tak efektywnej zmiany, jak specjalistyczna praca w ramach podstawowego rozpoznania.
Z tej przyczyny zdarza się również, że pacjenci integrują diagnozę z własną tożsamością, i pomaga ona nadać nie tylko zrozumienie, ale także i znaczenie ich doświadczeniom.
Psychopatologia w procesie terapeutycznym
Odpowiednia diagnostyka i znajomość psychopatologii może znacznie udoskonalać pracę psychoterapeutyczną. W zależności od nurtu, pozwala to dostosować protokół adekwatnych interwencji terapeutycznych i narzędzi, oraz przygotować relację terapeutyczną na niektóre spodziewane zachowania pacjenta - np. epizody objawów maniakalnych w przebiegu zaburzenia dwubiegunowego, podczas których jest wyższe prawdopodobieństwo przerwania procesu terapii, bądź przejawianie przez klienta określonych wzorców funkcjonowania w danych trudnościach osobowościowych, gdzie występuje przekraczanie granic w relacjach interpersonalnych.
Diagnoza terapeutyczna. Przykłady zalet
Diagnoza pozwala profesjonaliście na przyjęcie perspektywy “z lotu ptaka” na pacjenta - łatwiej jest dostrzec długoterminowe i utrwalone mechanizmy działania, które mogą upośledzać funkcjonowanie pacjenta w świecie występującym poza samym gabinetem terapeutycznym i bieżącymi spotkaniami, gdzie pacjent przychodzi z omawianiem aktualnych trudności z jego życia.
Wprowadzenie dostosowanej pracy, bardziej adekwatnej do sytuacji i ze znajomością charakterystyki przejawianych mechanizmów psychologicznych, może być bardziej skuteczne dla pacjenta w samodzielnym radzeniu sobie poza relacją terapeutyczną, a więc - umożliwiające osiągnięcie pożądanego przez klienta celu terapii oraz długotrwałej zmiany.
„Teczka pracy psychologa i psychoterapeuty” jako pomoc w diagnozie psychologicznej
Jak już wiemy, poprawna diagnoza jest niezbędna do prawidłowego przeprowadzenia procesu terapeutycznego. Jako psychoterapeuta lub psycholog możesz sięgnąć po „Teczkę pracy psychologa i psychoterapeuty”, w której znajdziesz najnowsze informacje dotyczące diagnostyki i leczenia zaburzeń psychicznych i wytyczne zgodne z aktualnymi kryteriami diagnostycznymi ICD-11 i DSM-5, które ułatwią Ci codzienną pracę z pacjentami.
W Teczce pracy psychologa i psychoterapeuty szeroko omawiamy:
- Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami psychologicznymi
- Zaburzenia seksualne
- Uzależnienia
- Zaburzenia nastroju
- Zaburzenia lękowe i pod postacią somatyczną
- Ciężki stres i trauma
- Zaburzenia osobowości
- Zaburzenia rozwojowe
Zachęcamy do zapoznania się z publikacją!
