Co to seksualność i czy warto o niej rozmawiać?

Seksualność człowieka – znaczenie w terapii i rozwoju osobistym

W  potocznym rozumieniu myślimy o seksualności jako o samych zachowaniach seksualnych czy o stosunku seksualnym. Natomiast to, co dla mnie jest bardzo ważne w spojrzeniu na seksualność pacjentów to, że jest ona bardzo subiektywnie przeżywanym, wewnętrznym doświadczeniem.

Każdy z nas ma jakąś swoją indywidualną definicję i sposób przeżywania seksualności. Jest on kształtowany przez nasze wychowanie, proces socjalizacji, najwcześniejsze doświadczenia, przez późniejsze wchodzenie w pierwsze relacje, czy też w bieżące związki, w których jesteśmy. Niezależnie od tego, jaka jest ta wizja i sposób przeżywania seksualności, to łączy się ona z bardzo intensywnymi emocjami, z obrazem siebie, z poczuciem własnej wartości i w związku z tym jest bardzo delikatnym tematem. Chciałabym zwrócić uwagę na to, jak bardzo kompleksowym i w jak bardzo wiele obszarów związanych z naszą pracą terapeutyczną wchodzi seksualność. Jest doświadczana w myślach, emocja, związkach, wartościach, przekonaniach i rolach, jakie przyjmujemy.

Zignorowanie czy pomijanie jej  wiązać się może z wielką szkodą dla pacjenta, dla procesu terapeutycznego i dla naszego rozumienia problematyki oraz pacjenta.

Seksualność – jej znaczenie w zdrowiu psychicznym i jego zaburzeniach

Seksualność jest wrodzoną, naturalną funkcją organizmu ludzkiego i jednym z zasadniczych czynników motywujących do podejmowania więzi i kontaktów seksualnych mający wymiar:

• biologiczny,
• psychiczny,
• społeczno-kulturowy,
• hedonistyczny.

Wszystkie obszary wpływają na siebie nawzajem, więc nie mogą być rozpatrywane jako osobne i odizolowane.

Kennedy w swoich badaniach dowiódł, że seksualność mężczyzn i kobiet może być zaburzona z powodu depresji. Wykazał, że problemy występują u 50 % kobiet i 40 % mężczyzn. Warto pamiętać, że wiele zaburzeń współistnieje z problemami seksualnymi m.in.:

• Zaburzenia psychiczne najczęściej związane z problemami seksualnymi to depresja oraz zaburzenia lękowe,
• Podczas epizodu depresji często pojawia się obniżenie popędu seksualnego oraz gotowości do stosunków seksualnych. Często objawia się to zaburzeniami erekcji i impotencją u mężczyzn, a u kobiet hipolibidemią i anorgazmią,
• U starszych mężczyzn cierpiących na depresję częstość występowania ZE sięga 100 %,
• Stosowanie leków przeciwdepresyjnych może wpływać na wystąpienie dysfunkcji seksualnych.

Transpłciowość i tożsamość płciowa

Tożsamość płciowa odnosi się do głębokiego, wewnętrznego poczucia przynależności do określonej płci, która może, ale nie musi, odpowiadać płci przypisanej przy urodzeniu. Transpłciowość to termin odnoszący się do osób, które przechodzą proces korekty płci, aby dopasować ją do swojej tożsamości płciowej.

Panseksualność a biseksualność – podstawowe różnice

Obie te orientacje obejmują pociąg do więcej niż jednej płci, ale różnią się zakresem i definicją. Panseksualność charakteryzuje się pociągiem do osób niezależnie od ich płci czy tożsamości płciowej, co oznacza, że takie osoby mogą być zainteresowane ludźmi bez względu na to, czy są mężczyznami, kobietami, osobami niebinarnymi czy posiadają inną tożsamość płciową. Biseksualność odnosi się do pociągu do osób dwóch lub więcej płci, zazwyczaj mężczyzn i kobiet.

Seksualność człowieka – jak wprowadzić ją na terapię?

Na początek należy sobie zadać kilka poniższych pytań zanim podejmie się decyzję, aby zapytać pacjenta o jego seksualność. To, jak my mamy poukładane w sobie doświadczenia seksualne, swoje przekonania na temat seksualności, wpływa mocno na to, jak pracujemy z pacjentami i jak postrzegamy jego życie seksualne – jako normę czy patologię. Powinniśmy mieć świadomość tego, co we mnie uruchamia np. jeśli jestem osobą homoseksualną i usłyszę o „normalnej rodzinie”. To wszystko jest ważne, aby mieć świadomość własnych reakcji emocjonalnych, własnych myśli i przekonań.

Seksualność – wymagane umiejętności i podejście terapeutyczne

Aby wprowadzić temat seksualności do naszej terapii należy mieć kompetencje, które są w zasadzie tożsame z podstawowymi umiejętnościami psychologicznymi:

• Uważne i aktywne słuchanie,
• Otwartość i zainteresowanie postrzeganiem przez pacjenta koncepcji miłości i seksualności,
• Pomieszczanie trudnych emocji takich jak wstyd,
• Szacunek i brak oceny praktyk seksualnych pacjenta,
• Świadomość własnego przeżywania seksualności,
• Cierpliwość i nieszukanie szybkich rozwiązań,
• Unikanie określeń heteronormatywnych (partner, związek, relacja vs mąż, małżeństwo) i zakładających normatywny model seksualności (monogamia vs poligamia),
• Wspólny język i modelowanie adekwatnych określeń – czy pacjent rozumie stosowanie określenia lub czy ja rozumiem, czego dotyczy stosowany przez pacjenta opis. Kiedy pacjent mówi nam na przykład, że „za szybko dochodzi”, warto jest zamodelować, „rozumiem, że doświadcza pan przedwczesnego wytrysku” – to pozwala na niewchodzenie w nazewnictwo pacjenta, które czasem jest wulgarne czy infantylne,
• Unikanie ocen moralnych i religijnych na rzecz zobaczenia emocjonalnego cierpienia pacjenta,
• Proaktywność.

Seksualność człowieka – jak zacząć?

1. Zacząć od pracy własnej. Warto odpowiedzieć sobie na pytania: czy jestem gotowa/gotowy, czy mam wiedzę i otwartość, jakie emocje są we mnie.
2. Wprowadzenie tematu seksualnośc. Pytania otwierające narrację pacjenta są najlepszym początkiem np. „jakiej jest pan/pani orientacji?”, „czy jest pan/pani w związku?”. Unikając pytań nacechowanych płciowo, możemy otworzyć pacjentowi obszar mówienia o jego przeżywaniu seksualności w sposób, który on uzna za stosowny.
3. Zachęta do opowiedzenia swojej historii. Stworzenie przestrzeni dla pacjenta, w której będzie mógł powiedzieć, co jest dla niego istotne w obszarze seksualności i opowiedzieć o swoim ostatnim doświadczeniu seksualnym jest bardzo ważne. To, jak pacjent zdefiniuje swoje doświadczenia seksualne, da nam ogromne pole do analizy. W tym opisie możemy rozpoznać różne wzorce, które być może przekładają się na jego wzorce wchodzenia w relacje z innymi. Warto jednak pamiętać, aby uszanować to, czy klient chce o tym mówić i nie naciskać, jeśli czujemy niechęć lub opór.
4. Diagnoza opisowa. Na tym etapie można już różnicować między różnymi obszarami problematycznymi i określić m.in. czy problem jest wtórny czy pierwotny, czego dotyczy, kiedy się pojawił oraz czy jest sytuacyjny, a może ogólny.
5. Określenie czynników spustowych. Szukanie wspólnie z pacjentem, jakie czynniki wpływały i wpływają na pojawienie się problemu.

Czego unikać w rozmowie o seksualności z pacjentem?

• Oceniania i stosowania własnej normy opartej na własnych potrzebach, przekonaniach i doświadczeniach,
• Niedoceniania lub przeceniania znaczenia seksu czy związanych z tym zagrożeń – bardzo mocno wiąże się to z kontekstem społeczno-kulturowym, w którym jesteśmy wychowani i przekładanie tego na rzeczywistość naszych pacjentów może kończyć się tym, że pacjent będąc w jakimś rodzaju zależności od terapeuty, będzie próbował spełniać oczekiwania dotyczące jego osoby, co będzie blokowało proces terapeutyczny.

Kodeks Etyki Zawodowej Psychoterapeuty Polskiej Federacji Psychoterapii

1. Psychoterapeuta stara się pozostać wyłącznie w relacji zawodowej z pacjentem podczas procesu psychoterapii.
2. Psychoterapeuta nie podejmuje relacji seksualnych z pacjentem w trakcie procesu psychoterapii.
3. Psychoterapeuta nie przyjmuje do psychoterapii osób, z którymi wcześniej miał relacje seksualne.
4. Psychoterapeuta nie wchodzi w relację seksualną z byłym pacjentem co najmniej przez dwa lata od zakończenia relacji zawodowej.

Kryteria zaburzeń seksualnych DSM -IV-TR

Dysfunkcje seksualne to stany kliniczne charakteryzujące się zaburzeniami popędu płciowego oraz psychofizycznymi zmianami cyklu reakcji seksualnej powodującymi znaczne cierpienie i trudności interpersonalne.

Najnowsza klasyfikacja zaburzeń psychicznych DSM – 5

• Uwzględniono w niej specyficzne zaburzenia seksualne związane z płcią oraz połączono rozpoznania: obniżone pożądanie seksualne i zaburzenie podniecenia seksualnego u kobiet = zaburzenie zainteresowania seksualnego/zaburzenie podniecenia u kobiet,
• Dysfunkcje seksualne muszą trwać co najmniej 6 miesięcy,
• Dodatkowe kryteria różnicujące zaburzenia trwałe od okresowych,
• Zlikwidowano podział na dysfunkcje seksualne związane ze stanem somatycznym oraz dysfunkcje seksualne związane z działaniem substancji i połączono je w jedno rozpoznanie: dysfunkcje seksualne związane ze stanem somatycznym/stosowanymi lekami.

ICD-10

Warto zauważyć, że lista przedstawionych zaburzeń jest wybrana spośród wielu innych jednostek chorobowych opisanych w klasyfikacji ICD-10.

Ponadto, warto dodać, że obecnie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza nową wersję klasyfikacji chorób, ICD-11, która przyniesie pewne zmiany w kategorii zaburzeń psychicznych i behawioralnych. ICD-11 wprowadza nowe kategorie zaburzeń, zmienia niektóre nazwy oraz kryteria diagnostyczne, aby lepiej odzwierciedlić aktualne zrozumienie tych zaburzeń przez środowisko medyczne i naukowe. Na przykład, w ICD-11 pojawi się nowa kategoria zaburzeń związanych z używaniem technologii, co jest odpowiedzią na zmiany społeczne i technologiczne.

Teczka pracy psychologa i psychoterapeuty – nowe metody diagnostyczne i terapeutyczne jako narzędzia skutecznej praktyki!

Znajdziesz w niej aktualną wiedzę z zakresu diagnostyki i sposobów prowadzenia terapii zaburzeń psychicznych oraz wytyczne zgodne z najnowszymi kryteriami diagnostycznymi ICD-11 i DSM-5. W oparciu o konkretne studia przypadków jest przedstawiona praca z klientem – od procesu diagnostycznego po gotowe wskazówki do prowadzenia terapii. W Teczce są prezentowane metody i techniki terapeutyczne z przykładami zastosowań, gotowe do przeniesienia na realia pracy z klientem w gabinecie psychologa i psychoterapeuty.

W ramach dostępu otrzymasz m.in.:

• Bazę wiedzy z przykładami zastosowania zbudowaną w oparciu o wyniki badań i zweryfikowaną w pracy ekspertów,
• Nowoczesne i skuteczne metody uwzględniające wyzwania i problemy współczesnego człowieka,
• Specjalistyczne narzędzia, czyli kwestionariusze diagnostyczne, karty pracy, ćwiczenia i skrypty sesji terapeutycznych.