Zainteresowanie nauki tą problematyką jest stosunkowo niedawne i sięga początków XX wieku (O’Shea, 1900 za Horne & Ostberg, 1976), kiedy termin „poranność” (ang. morningness) oraz „wieczorność” (ang. eveningness) zostały zastosowane do opisu dwóch typów dziennego przebiegu samopoczucia, tj. pogarszania się lub poprawy od rana do wieczora. Kleitman (1939/1969, za Horne & Ostberg, 1976) zastosował sformułowanie typ poranny (ang. morning type) do określenia preferencji wcześniejszych i typ wieczorny (ang. evening type) do określenia preferencji późniejszych pór snu. Pojęcie typu cyrkadialnego lub inaczej okołodobowego pojawiło się wraz z rozwojem chronobiologii w latach 50. XX wieku. Ostatnie dekady obfitują w badania porównawcze obu typów. Obecnie w literaturze przedmiotu coraz częściej stosuje się pojęcie chronotyp (ang. chronotype), np. Adan i in., 2012; Kontrymowicz-Ogińska, 2011.
Nazwy te przyporządkowane są wspomnianym wcześniej wzorom zachowania i tak typ poranny (lub chronotyp poranny) kładzie się spać wcześnie wieczorem i budzi się wcześnie rano, wcześnie też w ciągu dnia osiąga optymalny poziom odczuwanego pobudzenia oraz funkcjonowania związanego z wysiłkiem umysłowym i fizycznym. Odmienny wzór zachowania jest charakterystyczny dla typu wieczornego (chronotypu wieczornego), który kładzie się spać późnym wieczorem i budzi się późno w ciągu dnia. Najlepsze samopoczucie i najlepszy poziom funkcjonowania wymagającego wysiłku umysłowego lub fizycznego osiąga pod koniec dnia, wieczorem lub w nocy.
Wyróżnione typy stanowią bieguny wymiaru poranność – wieczorność. Około 30–40% ogółu dorosłych ludzi należy do jednego z tych dwóch typów (ze skrajnym lub umiarkowanym nasileniem poranności lub wieczorności). Najliczniejszą kategorię, bo 60–70% stanowi typ pośredni (ang. intermediate type), który – jak sama nazwa wskazuje – nie przejawia skrajnych upodobań co do pory snu i codziennych aktywności (Natale & Ciogna, 2002). Obserwacje tych odmiennych wzorów zachowania doprowadziły do poszukiwania odpowiedzi na pytanie: Dlaczego ludzie różnią się pod względem chronotypu?
Biologiczne uwarunkowania chronotypu
Zegar biologiczny i rytm okołodobowy a chronotyp
Wśród chronobiologów przeważa przekonanie, że chronotyp jest behawioralną manifestacją rytmiczności okołodobowej procesów życiowych organizmu (np. Horne & Östberg, 1976; Kerkhof i in., 1996). Oznacza to, że w zachowaniu i preferencjach obu typów przejawia się to, jak działa ich zegar biologiczny. Zegar biologiczny jest przenośną nazwą neuronalnych struktur odmierzających czas i dostosowujących funkcje życiowe organizmów żywych do związanej z dniem i nocą dobowej zmienności środowiska ziemskiego. W efekcie pracy zegara biologicznego funkcje życiowe wykazują rytm okołodobowy (ang. circadian rhythm). Rytm okołodobowy przejawia się – najogólniej ujmując – we wzroście wartości lub intensywności procesów życiowych (np. temperatura ciała...
