Cenione wartości a dbanie o własne zdrowie u osób z cukrzycą typu 2

Czynniki społeczne i kulturowe mają znaczenie dla spostrzegania zdrowia, definiowania roli chorego, mogą także wpływać na motywację do dbania o własne zdrowie. Widać to szczególnie wyraźnie w odniesieniu do zaleceń związanych z dietą. Grupę pacjentów, dla której konsekwencje zdrowotne wynikające ze wzorców kulturowych są szczególnie istotne, tworzą osoby chore na cukrzycę typu 2.

Cukrzyca jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób cywilizacyjnych współczesnego świata. Szacuje się, że na całym świecie 415 mln dorosłych

POLECAMY

W Polsce cierpi na tę chorobę ponad 2 mln osób dorosłych (IDF, 2015). Pod nazwą cukrzyca kryje się cała grupa chorób metabolicznych o wielorakiej etiologii, związanych z upośledzeniem wydzielania insuliny i/lub jej działania, a jej powikłania obejmują niewydolności wielu narządów, takich jak: oczy, nerki, nerwy, naczynia krwionośne i serce oraz wiele innych (American Diabetes Association – ADS, 2012; Polskie Towarzystwo Diabetologiczne – PTD, 2017). Wśród wielu rodzajów cukrzycy najwięcej zachorowań odnotowuje się w odniesieniu do cukrzycy typu 2 (90–95% przypadków), która jest nierozerwalnie związana z niewłaściwymi nawykami żywieniowymi, zbyt małą aktywnością fizyczną, stresem oraz nadwagą i otyłością. Niepokojącym zatem wydaje się być fakt, że tak wielu ludzi cierpi na tę jednostkę chorobową pomimo realnego wpływu zachowań żywieniowych i stylu życia na jej występowanie oraz przebieg.

Przestrzeganie zaleceń

Jak pokazują liczne badania, osoby chore na cukrzycę mają problem zarówno z przestrzeganiem zaleceń lekarskich, jak i dietetycznych oraz dotyczących stylu życia, co widocznie odbija się na ich stanie zdrowia. Wykazano również, że wiedza na temat cukrzycy jest w tej grupie chorych niewystarczająca, co częściowo może wyjaśniać popełniane błędy żywieniowe. Warto zatem zwrócić uwagę na czynniki społeczne i kulturowe, które mogą modyfikować zakres wiedzy o chorobie oraz zachowania żywieniowe osób z cukrzycą typu 2.

Do trudności w zakresie przestrzegania zaleceń związanych z dietą przyczynia się między innymi wszechobecność reklam w naszej kulturze. Znaczna ich część zachęca do spożywania niekorzystnych dla zdrowia produktów. Wykazano, że reklamy wpływają na zakup produktów o wysokiej zawartości tłuszczu i węglowodanów. Jednocześnie wiele osób nie uświadamia sobie zakresu wpływu reklamy na ich wybory żywieniowe. Wiele badań pokazuje, że już od dzieciństwa w naszej kulturze kształtowane są niekorzystne nawyki żywieniowe. Z jednej strony zjawisko to jest częściowo odpowiedzialne za występowanie cukrzycy typu 2, a z drugiej strony wyjaśnia poziom trudności związanych ze zmianą diety w sytuacji, kiedy pojawią się problemy zdrowotne.

Osobom chorującym na cukrzycę typu 2 może być również trudno zachować dietę ze względu na motywy autoprezentacyjne. Jeśli większość ich znajomych ulega dominującym w naszej kulturze trendom kulinarnym, to mogą nie chcieć wyróżniać się na ich tle. Sytuacja wygląda podobnie w kolektywie rodzinnym, w którym ciężko jest stosować się do nowej diety, jeśli ta dotyczy tylko jednej osoby. Próba wprowadzania takich jednostkowych zmian to także bardzo częsty błąd rodziców, chcących zmienić nawyki żywieniowe otyłych dzieci, podczas gdy sami odżywiają się w niewłaściwy sposób.

Badania osób chorych na cukrzycę typu 2

Poszukując związku pomiędzy kontekstem kulturowym i społecznym a dbaniem o zdrowie osób z cukrzycą typu 2, autorki niniejszego artykułu przeprowadziły badania dotyczące wpływu cenionych wartości na wybory żywieniowe oraz styl życia.

W badaniach wzięły udział 72 osoby (43 kobiety i 29 mężczyzn) w wieku od 23 do 77 lat (średnia 52 lata) chorujące na cukrzycę typu 2. Do osób badanych dotarto przy pomocy tematycznych forów internetowych i grup społecznościowych, zrzeszających diabetyków interesujących się zagadnieniem cukrzycy. Do zbadania preferowanych wartości wykorzystano Portretowy Kwestionariusz Wartości PVQ S. Schwartza.

Jest to narzędzie badające cenione przez człowieka aspekty swojego życia w oparciu o 10 zespołów wartości. Kwestionariusz zawiera następujące skale:

Bezpieczeństwo (ang. security) – wysokie wyniki są charakterystyczne dla osób ceniących sobie harmonię w życiu, bezpieczeństwo własne, swojej rodziny oraz narodowe, a także ład społeczny.
Władza (ang. power) – wysokie wyniki w tej skali charakteryzują osoby ceniące status społeczny i prestiż, chcące kontrolować innych ludzi, władać i dominować w społeczeństwie.
Osiągnięcia (ang. achievment) – to skala, która odnosi się do osiągnięć danej jednostki i jej postrzegania własnego sukcesu oraz kompetencji.
Hedonizm (ang. hedonism) – wysokie wyniki w tej skali cechują przede wszystkim osoby dążące w swoim życiu do przyjemności i zaspokajania własnych potrzeb.
Stymulacja (ang. stimulation) – jest to wartość szczególnie istotna dla osób, które szukają nowości i doznań w swoim życiu oraz dla tych, które pragną prowadzić ciekawe i ekscytujące życie.
Kierowanie sobą (ang. self-direction) – wysokie wyniki w tej skali uzyskują osoby niezależne w myśleniu i działaniu, ceniące wolność i autonomiczność.
Uniwersalizm (ang. universalism) – to wartość ważna dla ludzi troszczących się o dobro innych, a także dobro swojego otoczenia i środowiska. Jest charakterystyczna dla ludzi wierzących w sprawiedliwość, mądrość i pokój na świecie.
Życzliwość (ang. benevolence) – tę wartość cenią sobie szczególnie osoby, które troszczą się o dobro swojej rodziny, przyjaciół i znajomych. Wkładają wiele wysiłku w budowanie takich relacji, jak miłość i przyjaźń.
Tradycja (ang. tradition) – wysokie wyniki cechują osoby, które cenią sobie rytuały, idee i tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie w ich religii, kulturze czy domu rodzinnym, trudno je przekonać do nowości oraz zmian.
Przystosowanie (ang. conformity) – opisuje ludzi, którzy stawiają ponad własne pragnienia i dążenia innych ludzi, szczególnie starszych lub będących autorytetami. Dla takich osób ważne jest bycie posłusznym i zdyscyplinowanym.

W badaniach odnotowano między innymi dodatnie korelacje pomiędzy wartościami bezpieczeństwa, stymulacji oraz hedonizmu a wyborem w terapii cukrzycowej aktywności fizycznej. Również życzliwość była dodatnio skorelowana z aktywnością fizyczną. Może to po części wynikać z faktu, iż wiele form aktywności fizycznej jest realizowanych w przestrzeni publicznej, w oparciu o interakcje z innymi. Zatem życzliwość wobec innych osób można traktować jako czynnik sprzyjający aktywności fizycznej.

Związek wartości z wyborami i poziomem wiedzy żywieniowej

Wśród wartości związanych z wyborami żywieniowymi na uwagę zasługuje szczególnie wartość uniwersalizmu, która najsilniej korelowała z pozytywnymi deklaracjami na temat żywienia, tj. z ograniczaniem spożycia soli, tłuszcz...

Kup prenumeratę Premium, aby otrzymać dostęp do dalszej części artykułu

oraz 254 pozostałych tekstów.

To tylko 39 zł miesięcznie.

Zobacz więcej

Przypisy

Kamilla Bargiel-Matusiewicz

Psycholog zdrowia, zajmuje się m.in. motywacją do dbania o zdrowie, powiązaniami pomiędzy radzeniem sobie ze stresem a zdrowiem, od 2007 roku zawodowo związana z Wydziałem Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pracuje w Katedrze Psychologii Zdrowia i Rehabilitacji

Olga Kęska

Psycholog, dietetyk, zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi uwarunkowań osobowościowych i motywacyjnych w kontekście wyborów żywieniowych, aktywności fizycznej i stylu życia, pracownik cateringu dietetycznego.