Współpraca na linii pracownik socjalny a psychiatra i psychoterapeuta

Jeżeli pracownik socjalny oszacuje, iż kryzys, z którym spotyka się, jest kryzysem psychicznym, powinien zaangażować w proces pomocy innych specjalistów z danej dziedziny. Im trafniej zdiagnozuje problem, tym dobór odpowiednich rodzajów pomocy będzie skuteczniejszy. Pracownik socjalny powinien posiadać umiejętność wczesnej przesiewowej diagnozy dotyczącej kryzysu, którego doświadcza osoba i na tej podstawie organizować pomoc odpowiedniego specjalisty (specjalistów).

Na użytek pracy pracownika OPS można przyjąć czterorodzajową klasyfikację kryzysów:

1. Kryzys dezinformacji lub niekompetencji, w którym osoba nie dysponuje odpowiednią ilością informacji lub nie posiada odpowiedniego rozmiaru i ilości kompetencji do poradzenia sobie z danym problemem.
2. Normatywny kryzys, spodziewany przełom życiowy, np. związany z przeprowadzką, zmianą pracy, zawarciem związku małżeńskiego, urodzeniem się dziecka itp.
3. Kryzys wynikający z urazu – np. wypadek, bycie ofiarą przemocy, klęski żywiołowej itp.
4. Kryzys rozwojowy – związany z dojrzewaniem człowieka i zjawiskami, które występują w tym okresie (adolescencja, przekwitanie itp.), jego rozwojem i wszystkimi zmianami, które mają miejsce w procesie rozwoju.
5. Kryzys psychopatologiczny, powstający w wyniku zaburzeń psychicznych. Ujawnia się w postaci różnych objawów zaburzeń i chorób i znacząco wpływa na życie osoby, która doświadcza tego kryzysu – jak i jej bliskich. Wpływ ten jest destruktywny dla wszystkich.
6. Nagły, intensywny kryzys o charakterze incydentalnym, wymagający natychmiastowej interwencji, przejęcia części kontroli nad losami osoby w kryzysie, organizowaniem jej natychmiastowego bezpieczeństwa i działań leczniczych.

Podstawowa wiedza na temat zakresu działań psychoterapeuty i psychiatry pozwoli na odpowiednie ukierunkowanie działań pomocowych.

Pracownik OPS może podjąć współpracę z psychiatrą i/lub psychoterapeutą zawsze wówczas, gdy:

• uzna, że potrzebna i/lub konieczna jest konsultacja z danym specjalistą;
• że należy osobę wspomaganą objąć natychmiastową hospitalizacją;
• kiedy klient OPS potrzebuje kontynuacji leczenia farmakologicznego;
• gdy klient potrzebuje opinii na temat funkcjonowania psychicznego.

Jeżeli pracownik socjalny dostrzeże silny kryzys psychopatologiczny lub epizod silnego, ostrego kryzysu, wówczas powinien uruchomić procedury działania zmierzające do objęcia osoby w tego typu kryzysie odpowiednią opieką psychiatry i/lub psychoterapeuty. Na leży pamiętać, iż pomoc socjalna, psychiatryczna i psychoterapeutyczna może nie być wystarczająca oraz okazać się może, iż konieczna będzie asystentura rodzinna, terapia pedagogiczna, konsultacje prawne itp. w celu zwiększenia jakości i skuteczności wsparcia klienta OPS.

Umiejętności diagnostyczne pracownika ops

Aby nawiązywać współpracę z psychiatrą, pracownik socjalny powinien być wyposażony w podstawowe umiejętności i wiedzę dotyczącą zaburzeń i chorób psychicznych. W związku z tym niezbędna jest:

• podstawowa wiedza psychologiczna – wiedza na temat zjawisk społecznych, typowych mechanizmów psychologicznych związanych z daną problematyką (przemoc, konflikty interpersonalne, gry psychologiczne itp.), wiedza na temat specyficznych trudności psychicznych, z którymi pracownik OPS spotyka się w swojej pracy (np. wiedza na temat objawów psychopatologicznych);
• wiedza prawna dotycząca leczenia, obowiązku i przymusu leczenia (np. ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, karta praw pacjenta);
• podstawowa wiedza medyczna (o powszechnych chorobach i zaburzeniach, objawach somatycznych i sposobach leczenia);
• wiedza z zakresu antropologii – dotycząca zjawisk społecznych, kulturowych, obyczajowych, także tych wynikających z historii danych nacji itp.;
• wiedza na temat środowiska osoby wspomaganej, tj. terenu, społeczności, w której przebywa osoba wspomagana i wpływu, jaki ma środowisko na nią;
• umiejętności obserwacji funkcjonowania osoby wspomaganej, rejestrowania dynamiki zmian w jej postawie;
• zdolności prowadzenia wywiadu, mającego na celu zebranie odpowiednich informacji;
• umiejętności rozpoznawania danych zaburzeń i chorób psychicznych;
• umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z klientem, odpowiedniego komunikowania się z nim w celu szacowania jego stanu psychicznego i funkcjonowania.

Pracownik socjalny, stwierdzając występowanie wymienionych stanów/cech funkcjonowania klienta, będzie posiadał dane, na podstawie których może skierować się do psychoterapeuty lub psychiatry w celu nawiązania współpracy zapewniającej odpowiednie wsparcie dla klienta OPS. Powinien zwrócić szczególną uwagę na:

• Zauważalne cierpienie osoby. Pracownik OPS jest w stanie uznać, iż osoba dana cierpi, doświadcza silnego stresu dezorganizującego jej zwykłe, życiowe funkcjonowanie.
• Znaczne trudności w przystosowaniu się. Pracownik dostrzega, iż jednostka nie jest w stanie dostosować się do rzeczywistości i wymagań, nie jest w stanie realizować zadań i obowiązków w różnego rodzaju środowiskach; nie jest w stanie zaspokajać w optymalnym stopniu potrzeb własnych i innych osób.
• Irracjonalność w zachowaniu osoby.
• Nieprzewidywalność. Klient OPS w odbiorze wykazuje się brakiem kontroli własnego postępowania, jest nieprzewidywalny, co obniża poczucie bezpieczeństwa w kontakcie z nim.
• Naruszanie konwenansów i norm moralnych. Osoba łamie powszechnie panujące umowy, uzgodnienia społeczne, nie stosuje się do nich, narusza je w sposób dezorganizujący funkcjonowanie innych, narażając ich i siebie na szkody na wielu polach.
• Powodowanie dystressu u osób przebywających z daną osobą. Pracownik socjalny w kontakcie z osobą z trudnościami z obszaru psychicznego doświadcza dystressu, dyskomfortu i trudności. Może mieć poczucie, że klient narusza ważne umowy społeczne.

Podstawowa wiedza psychologiczna i psychiatryczna oraz podstawowe umiejętności diagnostyczne pracownika socjalnego ułatwiają i przyspieszają współpracę z psychiatrą i psychoterapeutą.

Jak powinna wyglądać współpraca?

Pracownik socjalny odgrywa kluczową rolę. Jest osobą pierwszego kontaktu.

1. Współpraca powinna polegać na wymianie merytorycznej. Wszyscy specjaliści zaangażowani w proces pomocy powinni ustalać plan działania w oparciu o merytoryczne przesłanki: rzetelną diagnozę i ustalenie, jakie doświadczenia ma osoba objętą pomocą. Podczas podejmowania i realizowania współpracy – wymieniać się niezbędnymi danymi na temat funkcjonowania danej osoby z perspektywy dziedziny, którą zajmuje się specjalista:

• społecznej: w jaki sposób funkcjonuje w relacjach z innymi – w społeczeństwie, w jaki sposób zaspokaja swoje potrzeby, jak egzystuje w danej społeczności, w środowisku pracy, dzielnicy, w środowisku rodzinnymi; realizowania zadań życiowych itp.;
• psychologicznej: sposoby myślenia, działania, reagowania emocjonalnego, sposoby radzenia sobie ze stresem; nawiązywanie kontaktu z innymi, budowanie relacji; sposoby rozwiązywania problemów; umiejętności interpersonalne; doświadczenie kryzysów psychicznych (np. choroby psychiczne);
• medycznej, biologicznej: stan somatyczny, funkcjonowanie fizjologiczne, przebyte urazy mechaniczne i choroby.

2. Współpraca powinna wynikać z rzetelnej diagnozy. Oznacza to, że działania pomocowe ustalane są na podstawie przeprowadzonego rzetelnego wywiadu środowiskowego, diagnozy psychiatrycznej oraz psychoterapeutycznej. Specjaliści zaangażowani pożytkują czas na konieczne badania i na ich podstawie uzgadniają kierunki oddziaływań wobec osoby wspomaganej. Dokonują tego wspólnie, konsultując, dzieląc się wiedzą, sprawdzając możliwości – zarówno po ich stronie, jak i po stronie osoby wspomaganej.
3. Powinna być priorytetyzowana. To znaczy: konstruowana w oparciu o diagnozę problemu i identyfikację potrzeb oraz realnych możliwości danych osób do realizowania zadań przed nimi stawianych. Profesjonaliści, ustalając strategie działania, uwzględniając możliwości osoby wspomaganej i własne, ustalają poziom ważności dokonywania określonych czynności pomocowych. Ustalają zależności przyczynowo-skutkowe i nimi kierują się opracowując plan działania (tj. kolejność występowania określonych kroków wsparcia wobec osoby wspomaganej).
4. Stała. Powinna trwać nieprzerwanie przez okres objęcia pomocą ośrodka pomocy społecznej i ustać w sytuacji oczekiwanej zmiany (poprawa nastroju, ustanie zachowań krzywdzących, redukcja objawów umożliwiająca funkcjonowanie zaspokajające potrzeby życiowe w wystarczającym stopniu oraz – nierozłącznie – bycie w relacjach w sposób satysfakcjonujący obie strony).
5. Systematyczna. Odstępy pomiędzy kontaktem pracownika OPS z psychiatrą i psychoterapeutą powinny być uzgodnione i zaplanowane w taki s...