Żyjemy w czasach narastającej ilości problemów związanych z utratą kontroli nad zażywaniem środków psychoaktywnych (alkohol, papierosy, narkotyki, dopalacze, środki farmakologiczne), nad wykonywaniem czynności dających przyjemność, satysfakcję (gry, TV, diety, inne urządzenia elektroniczne); nad aktywnościami niezbędnymi w codziennej egzystencji (praca, zakupy, odżywianie, seks itp.).
Zachowaniom tym towarzyszy kilka wspólnych cech:
- szybka gratyfikacja, ulga, uzyskanie przyjemności i modyfikacja percepcji,
- zaspokojenie potrzeb (satysfakcji, samorealizacji, bezpieczeństwa),
- brak motywacji do zmiany (ambiwalencja w obrębie systemu wartości, zachwiana samoocena, utrwalona autonarracja, błędne przekonania),
- zmiana stanu mentalnego (wyciszenie złości, smutku, poczucia osamotnienia, lęku).
Często ze zmianą świadomości „pod wpływem” wiąże się rzeczywisty lub bardziej wyimaginowany dostęp do zasobów psychologicznych: większa pewność siebie, lepsza samoocena, większa odwaga, większa fluencja słowna i atrakcyjność towarzyska, seksualna (do pewnego poziomu upojenia). Często środek uzależniający zwiększa kreatywność i wydolność intelektualną pożądaną przez muzyków (Jimi Hendrix, Beatlesi – palący w dużej ilości środki z THC), malarzy, pisarzy (Witkacy, Słowacki – zażywających wszelkie ówcześnie dostępne substancje zmieniające świadomość, Freud – biorący kokainę), studentów (używających substancji pozwalających na zmniejszenie zapotrzebowania na sen przed egzaminem oraz korzystający z innych substancji w celu odreagowania napięcia lub celebrowania po egzaminie).
Używki uzależniające dają dostęp do stanów mentalnych, które trudno uzyskać w abstynencji. Pozwalają je również szybciej modyfikować i dłużej podtrzymywać. Dają też większe poczucie wpływu na zarządzanie emocjami, do których innymi metodami trudno uzyskać dostęp lub wyjść z kryzysu. Niezależnie od rodzaju uzależnienia, przewodnim problemem jest brak kontroli doświadczanych stanów umysłu na trzeźwo, a w efekcie jeszcze bardziej słabnąca kontrola w wyniku systematycznej intoksykacji. W ten sposób rozwija się mechanizm błędnego koła pogłębiającego uzależnienie od alkoholu: umysł w stanie napięcia psychicznego – trudność w odreagowaniu lub rozładowaniu mentalnego napięcia – użycie środka psychoa...
