W ubiegłych dekadach pojawiło się bardzo dużo protokołów przygotowanych pod konkretne zaburzenia lękowe, nastroju i inne. Na przykład, w artykule z 2010 roku Zofia Wilamowska i in. podają, że na ten czas istniało 15 protokołów dla osób z zespołem lęku napadowego. Przy czym różnice między nimi były niewielkie, a wprowadzenie zmian w strukturze protokołu nie było uzasadnione naukowe.
Wpółwystępowalność diagnoz psychiatrycznych sprawia, że proces nauki zindywidualizowanych protokołów jest żmudny i mało efektywny. Barlow i jego współpraacownicy doszli do wniosku, że badania powinny koncentrować się na współdzielonych mechanizmach i procesach leżących u podstaw zaburzeń emocjonalnych, a nie na poszukiwaniu czysto objawowych syndromów i tworzeniu nowych etykiet diagnostycznych. Jednym z przykładów podstaw zaburzeń emocjonalnych, na które zwraca uwagę Barlow, jest wyższy poziom neurotyzmu. Neurotyzm jest tutaj rozumiany jako częste i intensywne odczuwanie negatywnych emocji, któremu towarzyszy poczucie braku kontroli nad tymi doświadczeniami emocjonalnymi. Wyższy poziom neurotyzmu wiąże się nie tylko z ryzykiem wystąpienia zaburzenia emocjonalnego, ale zwiększa także prawdopodobieństwo współwystępowania zaburzeń emocjonalnych (Griffith i in., 2010). Kolejnym wspólnym rdzeniem dla zaburzeń emocjonalnych jest unikanie doświadczenia. Osoby,
u których postawiono diagnozę zaburzenia lękowego lub depresyjnego, mają wysoki poziom deklarowanego unikania doświadczenia (Shahar i Herr, 2011). Ponadto, u osób z zaburzeniami emocjonalnymi częściej występują także ruminacja i wrażliwość na lęk oraz zauważalne są deficyty w umiejętności uważnego obserwowania swoich przeżyć bez ich osądzania.
W kierunku transdiagnostyczności
Biorąc pod uwagę cechy wspólne dla zaburzeń emocjonalnych oraz będąc świadomym ograniczeń związanych ze stosowaniem interwencji dla poszczególnych syndromów, Barlow i jego współpracownicy zaczęli prowadzić prace nad stworzeniem transdiagnostycznego protokołu poznawczo-behawioralnego. Ujednolicony protokół (UP od ang. Unified Protocol) został po raz pierwszy opublikowany w 2011 roku w formie podręcznika terapeuty i poradnika dla pacjenta. Głównym celem pracy z użyciem UP jest to, aby pacjenci nauczyli się rozpoznawać swoje emocje oraz rozumieć rolę, jakie te spełniają w ich życiu. Oprócz tego, zamiast unikać swoich przeżyć emocjonalnych, pacjenci uczą się bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie z nimi, co często w konsekwencji wpływa na zmniejszenie częstotliwości ich pojawiania się oraz intensywności.
Ujednolicony protokół dla zaburzeń emocjonalnych ma charakter modularny. Składa się z pięciu podstawowych modułów (o numeracji od 3 do 7) i trzech dodatkowych (1, 2 oraz 8). W dalszej części artykułu zostaną pokrótce opisane główne moduły i ich założenia.
Moduł 3: Uważna świadomość emocji (1-2 sesje)
Praca w ramach tego modułu koncentruje się na nauce świadomego przyglądania się swoim przeżyciom emocjonalnym pojawiającym się w chwili obecnej, przy zachowaniu postawy akceptacji i otwartości na ich doświadczanie. Pacjent uczy się, że jego reakcje na emocje są często subiektywne, osądzające i niefunkcjonalne. Poprzez prowadzoną przez terapeutę medytację pacjent łatwiej dostrzega trzy składowe doświadczeń emocjonalnych oraz to jak jego umysł zazwyczaj je interpretuje. W ramach sesji wykonywane są trzy ćwiczenia praktyki formalnej, które osoba będąca w procesie terapeutycznym wykorzystuje później do ćwiczenia w codziennym życiu.
Moduł 4: Elastyczność poznawcza (1-2 sesje)
Terapeuta w trakcie tych sesji zaznajamia pacjenta z tym, jaki wpływ mają jego myśli na sposób reagowania względem przeżywanych emocji. Automatyzm interpretacji ma swoje uzasadnienie ewolucyjne. W sytuacjach bezpośredniego zagrożenia, nasi przodkowie musieli szybko podejmować decyzje, jeśli nie chcieli paść ofiarą znajdującego się w pobliżu drapieżnika. Mimo że czasy się zmieniły, podstawowe myśli automatyczne nadal nam towarzyszą i nie pozostają bez znaczenia dla naszych przeżyć emocjonalnych. Często występujące zniekształcenia poznawcze, obserwowalne u osób z zaburzeniami emocjonalnymi to katastrofizowanie oraz wyciąganie nieuzasadnionych wniosków. Praca w tym module bazuje na dokonaniach terapii poznawczej Becka. Poprzez strategie restrukturyzacji poznawczej osoba cierpiąca uczy się bardziej elastycznie podchodzić do niefunkcjonalnych treści poznawczych, które się u niej pojawiają.
Moduł 5: Przeciwdziałanie zachowaniom emocjonalnym (1-2 sesje)
W ramach tego modułu terapeuta przygląda się z pacjentem typowym strategiom unikania doświadczenia. Wyszczególnione są różne formy przerywania lub tłumienia doświadczanych emocji, w tym: jawne unikanie sytuacyjne, subtelne unikanie behawioralne, unikanie poznawcze oraz korzystanie z sygnałów bezpieczeństwa. Pacjent uczy się, jakie są krótko- i długoterminowe konsekwencje uciekania od własnych przeżyć emocjonalnych oraz jak w bardziej przystosowawczy sposób, z gotowością i akceptacją, otwierać się na nie.
Moduł 6: Rozpoznawanie doznań fizycznych i mierzenie się z nimi (1 sesja)
Podczas tej sesji pacjent uczy się być bardziej bacznym na doznania cielesne pojawiające się w obliczu doświadczeń emocjonalnych. Poprzez ekspozycję interoceptywną pacjent zyskuje możliwość obserwowania doznań somatycznych (uczucie duszności, zawroty głowy, kołatanie serca), które są również obecne wtedy, gdy pojawiają się silne, negatywne emocje. Bazując na doświadczeniu w trakcie sesji, jaśniejsze staje się także powiązanie pomiędzy myślami, zachowaniami i doznaniami fizycznymi oraz to, jak wzajemnie na siebie wpływają.
Moduł 7: Ekspozycja na emocje (2 lub więcej sesji)
Sesje w ramach tego modułu poświęcone są na ekspozycje przeżyć emocjonalnych – zarówno tych pojawiających się bezpośrednio w interakcji z terapeutą, jak i tych wywoływanych wyobrażeniowo oraz
in vivo. Sesje te polegają na stworzeniu przez terapeutę bezpiecznego kontekstu, w którym pacjent może doświadczać unikanych wcześniej emocji. Ekspozycje w ramach modułu koncentrują się na bodźcach oraz sytuacjach wywołujących silne, intensywne przeżycia emocjonalne. Stosując je, terapeuta chce doprowadzić do zmiany interpretacji sytuacji, które wcześniej były oceniane jako niebezpieczne, oraz wpłynąć na strategie regulacji emocji tak, by były bardziej osadzone w uważnym podejściu względem nich.
Bibliografia:
- Griffith, J. W., Zinbarg, R. E., Craske, M. G., Mineka, S., Rose, R. D., Waters, A. M., Sutton, J. M. (2010). Neuroticism as a common dimension in the internalizing disorders. „Psychological Medicine”, 40, 1125– 1136.
- Shahar, B., Herr, N. R. (2011). Depressive symptoms predict inflexibly high levels of experiential avoidance in response to daily negative affect: A daily diary study. „Behaviour Research and Therapy”, 49, 676– 681.
- Wilamowska, Zofia & Thompson-Hollands, Johanna & Fairholme, Christopher & Ellard, Kristen & Farchione, Todd, David, Barlow. (2010). Conceptual background, development, and preliminary data from the unified protocol for transdiagnostic treatment of emotional disorders. „Depression and anxiety”, 27, 882-90.
