Osobowość przestępcy – psychopatia

Rozmawiając z badanymi będącymi w trakcie diagnozy psychiatrycznej, którzy byli sprawcami poważnych przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu, można wyłonić kilka cech charakterystycznych dla takich osób. Oczywiście mówimy o cechach osobowości, a nie o przyczynach chorobowych lub związanych z odhamowującym działaniem alkoholu albo innymi substancjami psychoaktywnymi. W przypadku cech osobowościowych w kontekście przestępstw najczęściej w literaturze przedmiotu wspomina się o osobowości dyssocjalnej, antyspołecznej czy psychopatii. Warto tu zaznaczyć, że terminy te, często używane zamiennie, nie są synonimami (Morana H.C. et al., 2006).

Uznaje się, że pojęcie psychopatii jest znacznie węższe niż np. osobowości antyspołecznej. Podczas gdy dyssocjalne zaburzenie osobowości jest diagnozą medyczną, termin „psychopatia” zalicza się zazwyczaj do dziedziny psychiatrii sądowej i traktowany jest jako „diagnoza prawna” (Morana H.C. et al., 2006). W codziennej praktyce terapeutycznej niezwykle rzadko pojawiają się osoby psychopatyczne. Kontakt ten bywa wymuszony przez rodzinę pacjenta bądź instytucje. W proces diagnostyczny psychopatii zwykle zaangażowani są biegli sądowi, gdyż osoby psychopatyczne przejawiają zachowania przestępcze i w związku z tym często mają problemy prawne (Morana H.C. et al., 2006). Opis cech psychopatii pojawiał się w literaturze już na przełomie XIX i XX w., jednak dopiero Cleckley w pracy The Mask of sanity (1950) podjął próbę scharakteryzowania psychopaty (Cleckley, 1950).

Opisane przez niego cechy psychopatii wyróżniają:

• nieumiejętność korzystania z uprzednich doświadczeń,
• konsekwentne powtarzanie zachowań, nawet jeśli jest się za nie karanym,
• brak umiejętności tworzenia planów życiowych,
• rzadkie odczuwanie lęku i na ogół brak poczucia winy,
• osoba niegodna zaufania,
• nieadekwatna motywacja, prowadząca do antyspołecznych form zachowania,
• nie przestrzega dyscypliny,
• nie potrafi wyzbyć się doraźnych przyjemności,
• ma ubogie więzi uczuciowe z ludźmi,
• prowadzi życie seksualne ubogie, powierzchowne, o słabej integracji uczuciowej z partnerem, 
• ma trudności z wchodzeniem w interakcje społeczne,
• reaguje impulsywnie na różne sytuacje, nie biorąc pod uwagę konsekwencji swego zachowania, przy czym z reguły wie, jak się należy prawidłowo zachować, ale nie postępuje zgodnie z zasadami,
• potrafi, jeśli chce, zrobić dobre wrażenie na innych i wzbudzić do siebie zaufanie, co umożliwia mu manipulowanie otoczeniem dla osiągnięcia własnych korzyści,
• nawet przy małej ilości spożytego alkoholu może impulsywnie reagować i przejawiać nadmierną fantazję i nieodpowiedzialność,
• nie ma wyrzutów sumienia,
• rzadko próbuje samobójstwa,
• cechuje go formalnie niezaburzona inteligencja,
• nie rozróżnia granicy pomiędzy rzeczywistością a fikcją, prawdą a kłamstwem (pseudologia phantastica, mitomania, zespół Delbrücka, kłamstwo patologiczne) (Cleckley, 1950).

Robert D. Hare pozostaje natomiast niekwestionowanym liderem badań nad psychopatią w kontekście skłonności do zachowań przestępczych i kryminalistyki (Hare R.D., 1992; Hare R.D., 1998). Hare opisuje pewne spektrum funkcjonalne psychopatów.

Według niego psychopaci mogą być osobami z dużym, pozornym urokiem osobistym i charyzmą, pewnością siebie, mogą być postrzegani jako osoby bystre, sprawne, atrakcyjne, opanowani w sytuacjach społecznych, zachowują spokój w sytuacjach presji, nie obawiają się wpadki oraz są bezwzględni (Hare R.D., 1992; Hare R.D., 1998).

Kryteria diagnostyczne osobowości dyssocjalnej F60.2 ICD-10

Osobowość dyssocjalna, do której zgodnie z ICD-10 zaliczana jest psychopatia, to zaburzenie osobowości charakteryzujące się lekceważeniem zobowiązań społecznych, nieliczeniem się z uczuciami innych, znaczącą niewspółmiernością pomiędzy zachowaniami a obowiązującymi normami społecznymi. Zachowanie to niełatwo ulega zmianie po różnych negatywnych doświadczeniach, włącznie z karaniem. Tolerancja na frustrację jest niska, podobnie jak próg zachowań agresywnych, w tym także czynów gwałtownych. Występuje również tendencja do obwiniania innych lub uciekanie się do pozornie prawdopodobnych racjonalizacji zachowań, które powodują konflikty z otoczeniem (ICD-10 International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, 1990).

Nie obejmuje:

• osobowości chwiejnej emocjonalnie (F60.3),
• zaburzeń zachowania (F91.-).

Obejmuje:

• osobowość amoralną,
• osobowość antyspołeczną,
• osobowość aspołeczną,
• osobowość psychopatyczną,
• osobowość socjopatyczną (ICD-10 International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, 1990).

W klasyfikacji DSM-5 antyspołeczne zaburzenie osobowości, podobnie jak ICD-10, obejmuje psychopatię, socjopatię oraz dyssocjalne zaburzenia osobowości (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Fifth Edition. DSM–5). Pomimo dużych starań Roberta D. Hare, jednego z najbardziej uznanych badaczy psychopatii, nie został uwzględniony w najnowszej edycji DSM jego postulat o konieczności wyodrębnienia z osobowości dyssocjalnej podtypu psychopatycznego. Na poparcie konieczności wyłonienia takiego podtypu wskazywałyby badania, w których 50–80% osadzonych spełnia kryteria rozpoznania aspołecznego zaburzenia osobowości, jednak tylko około 15% osadzonych spełnia kryteria psychopatii według PCL-R (Ogloff J.R., 2006).

Osoby z psychopatią, które stanowią około 15–25% populacji więziennej, szybciej dokonują recydywy niż pozostałe 75–85%. Przeciętny skazany z rozpoznaną psychopatią trafia do więzienia trzy razy, natomiast przeciętny niepsychopata z takim samym wyrokiem wraca raz.

Cechą charakterystyczną psychopaty jest niezdolność przeżywania poczucia winy, brak wyrzutów sumienia i nieistnienie zasad moralnych. Psychopaci łatwo tracą panowanie nad sobą i prezentują agresywność bez wyraźnego lub nieistotnego powodu (Hare R.D., 1991; Hare R.D., 1998; Bird G. & Viding E., 2014). Rozwijają różne, zazwyczaj powtarzające się zachowania antyspołeczne. U psychopatów zwiększa się liczba i waga zachowań agresywnych, co zazwyczaj prowadzi do problemów z prawem (Tsopelas Ch. et al., 2012; Thompson D.F. et al., 2014). Osoby z psychopatią, które stanowią około 15–25% populacji więziennej, szybciej dokonują recydywy niż pozostałe 75–85%. Przeciętny skazany z rozpoznaną psychopatią trafia do więzienia trzy razy, natomiast przeciętny niepsychopata z takim samym wyrokiem wraca raz (Rice & Harris R.D., 1995). Średnio przed 40. r.ż. psychopata jest skazany za popełnienie czterech przestępstw z użyciem przemocy (Hare R.D. et al., 1988). Zachowania charakterystyczne dla psychopatii obserwowano już u dzieci i młodzieży. W większości przypadków profile dzieci, które ewoluują w dorosłych psychopatów, w okresie dzieciństwa cechuje nieczułość, chłód emocjonalny, częściej niż w populacji ogólnej w tej grupie występują zaburzenia zachowania (Raine A., 2002; Tsopelas Ch. et al., 2012; May J.S. & Beaver K.M., 2014; Petermann F & Remschmidt H., 2013; Pisano S. et al., 2017).

Osobowość psychopatyczna

Rozpowszechnienie osobowości psychopatycznej w populacji ogólnej szacuje się na 1%, przy proporcji mężczyzn do kobiet 3 : 1. 

Dorośli psychopaci płci męskiej są odpowiedzialni za prawie 50% poważnych zachowań przestępczych (Hare R.D. et al., 1988; Rice & Harris R.D., 1995). Najbardziej rozpoznawalnymi symptomami psychopatii są: brak sumienia, brak empatii, chłód emocjonalny i nawiązywanie powierzchownych relacji. Osoby o cechach psychopatycznych obdarzone są umiejętnością perswazji, zdarza się, że posługują się wyszukanym słownictwem, by zastraszyć, zmanipulować, oczarować lub zaimponować rozmówcy. W celu osiągnięcia korzyści kłamią bez mrugnięcia okiem. Mają dużą umiejętność szybkiej i trafnej oceny ludzi poprzez rozpoznawanie ich motywów, potrzeb, słabych punktów oraz skłonności. Potrafią okazywać przeżywanie uczuć, jednak jest to mówienie o uczuciach, a nie ich faktyczne przeżywanie (Cleckley, 1950). Szczególny deficyt obserwowano w przeżywaniu przez psychopatów negatywnych emocji, takich jak lęk i smutek (Bird & Viding, 2014). Jakubik do cech klasycznej psychopatii zalicza: słabość uczuć złożonych, nieumiejętność nawiązania zdrowych związków międzyludzkich, postawy instrumentalne i „kalkulacyjne”, ujmujący sposób bycia, pozorną ogładę towarzyską, skłonność do działań impulsywnych, egocentryzm, brak poczucia winy i wyrzutów sumienia, nieumiejętność przewidywania, brak wglądu w siebie, nieprzystosowanie społeczne oraz niezdolność do uczenia się (Jakubik A., 2003). Psychopatę charakteryzuje zubożenie uczuciowości wyższej.

Zaspokojenie własnych potrzeb jest dla niego zawsze najważniejsze.

Wiemy, że czynniki psychospołeczne współdziałają z czynnikami biologicznymi w kształtowaniu agresywnych/przestępczych zachowań (Raine A., 2002; Cummings M.A., 2015). Badania pokazują, że około 6% przestępców popełnia większość wszystkich przestępstw (May J.S. & Beaver K.M., 2014), a w 5% rodzin jest ponad 50% wszystkich aresztowań (Miller H.V. & Barnes J.C., 2013). Zachowania agresywne oraz skłonność do przemocy, podobnie jak inne formy ludzkiego zachowania, pojawiają się w określonych warunkach genetycznych i środowiskowych i wymagają wzajemnego oddziaływania między nimi. Agresja jest zazwyczaj końcowym efektem łańcucha wydarzeń życiowych, podczas których czynniki ryzyka zachowań przestępczych kumulują się i potencjalnie wzmacniają. Brak jest potwierdzonych dowodów, że predyspozycje lub zmiany neurobiologiczne wyłącznie odpowiadają za zachowania antyspołeczne (van der Gronde et al., 2014). W badaniach neuroobrazowania mózgu psychopatów zaobserwowano zmiany wolumetryczne i funkcjonalne struktur mózgu. Najczęściej opisywane nieprawidłowości dotyczą jądra migdałowatego, kory przedczołowej i kory skroniowej (Jones A.P. et al., 2009; Blair R.J.R., 2010; Viding E. & McCrory E., 2012). Obie te struktury OUN, niezwykle istotne dla naszego funkcjonowania, są mniejsze i wykazują się obniżoną aktywnością. Zmiany anatomiczne obejmują przede wszystkim układ brzuszny łączący przedni płat skroniowy z przednimi i brzusznymi obszarami czołowymi oraz układ grzbietowy łączący środkowy płat czołowy z zespołem tylnego zakrętu obręczy i ze strukturami przyśrodkowymi płata skroniowego. Dane z funkcjonalnego obrazowania OUN wskazują istotne zmniejszenie aktywacji obu tych układów podczas wyzwania moralnego u psychopaty, co sugeruje istnienie specyficznych mechanizmów, poprzez które emocja jest anomalnie integrowana z procesami poznawczymi (Pujol J. et al., 2019). Struktury, które nieprawidłowo funkcjonują u psychopatów, są odpowiedzialne między innymi za przetwarzanie społecznych i emocjonalnych bodźców lub przywoływanie wspomnień o silnym ładunku emocjonalnym. Metaanaliza (Hawes D.J. et al., 2009) potwierdziła, że niski poziom kortyzolu u psychopatów wiąże się z ryzykiem zachowań antyspołecznych w dzieciństwie, ale związek ten jest słabszy niż wcześniej zakładano. Ostatnie badania sugerują, że związek między poziomem kortyzolu a zachowaniami antyspołecznymi może się różnić w zależności od rodzaju zachowania antyspołecznego, wzorców internalizacji chorób współistniejących i wczesnych niekorzystnych warunków środowiskowych. Szczególnie nasilone cechy antyspołeczne obserwowano u osób z hipoaktywnością osi HPA (oś stresu – podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa) (Hawes D.J. et al., 2009; Sondeijker F.E. et al., 2007).

Studium przypadku

Kobieta lat 26, panna, w związku nieformalnym, bez dzieci, wykształcenie średnie, oskarżona o czyn z art. 148 k.k., tj. o zabójstwo. W akcie oskarżenia wpisano: „działając z zamiarem pozbawienia życia”. W wywiadzie ogólnym uzyskanym od badanej: urodziła się o czasie, poród siłami natury, problemów okołoporodowych nie było. Rozwój wczesnodziecięcy przebiegał prawidłowo. Kroki milowe o czasie. Do przedszkola nie chodziła, zajmowała się nią babcia. Do szkoły podstawowej poszła o czasie, miała 7 lat. Nie powtarzała klas, w grupie rówieśniczej odnalazła się prawidłowo. Uczyła się przeciętnie, na trójki-czwórki. Po szkole podstawowej uczęszczała do gimnazjum, a następnie do liceum ogólnokształcącego, które ukończyła, natomiast nie podeszła do matury. Nigdy nie pracowała, według niej dlatego że rodzice nadmiernie ją rozpieszczali, niczego od niej nie wymagali oprócz ładnego wyglądu. Często słyszała od rodziców, że z taką urodą powinna zostać modelką. Często fantazjowała o byciu sławną i bogatą. Jej idolką była królowa świata przestępczego Teresa Mendoza – szefowa kartelu narkotykowego z filmu Queen of the South. W okresie gimnazjalnym miała dwie bliższe koleżanki, jedną z nich była jej sąsiadka. Towarzystwo zmieniła, gdy poznała w wieku 16 lat chłopaka, wówczas stała się bardziej skryta, zaczęła potajemnie wychodzić z domu, kłamać, pojawiły się pierwsze kradzieże i próby handlowania narkotykami. Sprawy karne: opiniowana podaje, że miała sprawę w 2018 r. (23 lata) za kradzież. Sprawę udało jej się ukryć przed rodzicami. Otrzymała wyrok w zawieszeniu: „pijani byliśmy, wzięłam biżuterię z domu koleżanki”. Wcześniej nie była karana, nie miała opieki kuratora. W domu nie miała obowiązków, podaje, że tak potrafiła „oczarować rodziców”, że otrzymywała wszystko, czego chciała. Rodzice zawsze starali się chronić córkę i wspierać. Nie leczyła się na nic. Leków nie przyjmowała na stałe. Urazów głowy z utratą przytomności nie miała.

Podawała, że paliła marihuanę kilka razy w życiu. Alkoholu pierwszy raz w życiu napiła się w wieku 15 lat. Alkohol, jak podawała, spożywała okazyjnie, bardziej do towarzystwa, dopalaczy nigdy nie używała. Zapytana o bójki i pobicia, odpowiada: „mogło się zdarzyć”. Hazard i zakupoholizm negowała. Pytana, jaką jest osobą, odpowiedziała: „Jestem towarzyska, otwarta na nowe znajomości, spokojna, nie jestem konfliktowa. Nie ufam przypadkowym osobom”. Rodzice: mama ma 48 lat. Ogólnie zdrowa.

Wykształcenie zawodowe, pracuje jako sprzedawca. Z charakteru mama jest bardziej ugodowa, pobłażliwa. Tata ma 49 lat, ogólnie zdrowy. Wykształcenie średnie, pracuje jako ochroniarz. Surowy i jednocześnie bardzo opiekuńczy. Wywiad od rodziców: „Normalną rodziną jesteśmy. Córka jest jedynaczką. Jedyne dziecko, kochane, planowane. Do końca, dopóki policja jej nie zatrzymała, najpóźniej do 22:00 była w domu. Nigdy nie spędziła nocy poza domem”.

Dane z akt – studium przypadku

Dane z akt – zeznania koleżanki ze szkoły: „Kiedyś podeszła do mnie na przystanku, miała do mnie złość, że spotykam się z jej byłym chłopakiem, uderzyła mnie z płaskiej ręki w twarz, potem złapała za włosy, zaczęła szarpać, wyciągnęła gaz łzawiący i spryskała mi twarz, potem uderzyła mnie jeszcze kolanem w twarz, jak mnie przygięło od tego gazu”; zeznania kolegi: „Przysyłała mi zdjęcia narkotyków z cenami, powiedziała, że jak nie pomogę jej handlować, to podrzuci mi coś i zadzwoni na Policję, była do tego zdolna”. Kilkukrotnie poważnie pobiła osoby ze swojego kręgu znajomych. Nigdy te osoby nie zgłaszały formalnie pobicia, gdyż podawały, że się jej bały. Nakłoniła swojego partnera, by wspólnie z kolegą wywiózł do lasu chłopaka, który ją obraził, i by po pobiciu pozostawili go przywiązanego do drzewa w lesie. W wieku 13 lat otruła Muchozolem psa sąsiadów, który ją ugryzł. „Psikałam mu tym Muchozolem w nos, potem mu leciała krew z pyska”. 

Ostatnie badania sugerują, że związek między poziomem kortyzolu a zachowaniami antyspołecznymi może się różnić w zależności od rodzaju zachowania antyspołecznego, wzorców internalizacji chorób współistniejących i wczesnych niekorzystnych warunków środowiskowych. Szczególnie nasilone cechy antyspołeczne obserwowano u osób z hipoaktywnością osi HPA.

Od 14. r.ż. kilkakrotnie dokonywała kradzieży i poważnego zniszczenia mienia. Handel narkotykami rozpoczęła w wieku 15 lat. Początkowo rozsyłała znajomym przez komunikatory zdjęcia towaru oraz cennik. Potem postanowiła stworzyć własną sieć dilerską.

Badania psychiatryczne – studium przypadku

W trakcie badań pozostawała spokojna, nieco uwodząca, bez zaburzeń świadomości i orientacji. Jej nastrój i napęd były wyrównane. Nie obserwowano lęku ani niepokoju. Afektywnie była żywa, dostosowana, w żadnej rozmowie nie obserwowano wzmożonych reakcji emocjonalnych, szczególnie w zakresie smutku, wzmożonego napięcia emocjonalnego. Opowiadając okoliczności zabójstwa, nie okazywała empatii dla ofiary, nie przeżywała smutku i poczucia winy. Proszona o opisanie, co czuła, miała trudność z nazwaniem emocji, podawała książkowe definicje, pozostawała całkowicie obojętna na inne osoby wokół niej. W trakcie rozmów pozostawała w kontakcie rzeczowym, logicznym, na pytania odpowiadała obszernie, zawsze w ich płaszczyźnie. Nie występowały u niej zaburzenia z zakresu treści i formy myślenia, zachowaniem nie zdradzała zaburzeń spostrzegania. Jakość kontaktu z badaną, w tym zasób słownictwa, zdolność do rozumienia zadawanych pytań, a także sposób formułowania myśli i dotychczasowa zdolność do przyswajania wiedzy nie budziły wątpliwości w zakresie poziomu intelektualnego. Z akt sprawy oraz z przeprowadzonych rozmów wynika, że często posługuje się ona kłamstwem, występuje u niej skłonność do stosowania przemocy, chłód emocjonalny, lekceważenie norm, reguł i zobowiązań społecznych oraz ograniczona zdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń. Od okresu młodości występowały u niej zaburzenia zachowania o charakterze demoralizacyjnym.

Badana negowała występowanie poczucia winy w związku z czynem, twierdziła wielokrotnie, że to nie jej wina, gdyż została sprowokowana: „mógł się wycofać, wiedział, że mi przeszkadza”. W trakcie badań pozostawała chłodna emocjonalnie, o zabójstwie opowiadała bez zmian afektu, w sposób jednostajny, nie przejawiała niepokoju, napięcia, lęku. Badana była zdolna do prawidłowej oceny zachowań społecznie dostosowanych, akceptowanych, rozumienia norm społecznych i przewidywania skutków działań. W trakcie badań przyjmowała postawę obronną, ujawniającą się w tendencji do zaprzeczania trudnościom, próbą przedstawiania się jako osoba dostosowana do obowiązujących norm społecznych i ukrywania rzeczywistych bądź wymyślonych zaburzeń. Widoczne było skoncentrowanie na sobie, własnych potrzebach i dążeniach, tendencja do pobłażliwego traktowania siebie, potrzeba uwagi, reagowanie urazą i złością na wymagania.

Badana w trakcie spotkań stosowała różne taktyki manipulacji, m.in. taktykę obrażania się, nieodzywania się, wywoływania poczucia winy, wymuszania. Relacje, które nawiązywała, miały charakter powierzchownych, często wiązały się z uzyskaniem korzyści. Badana niechętnie przypisywała sobie odpowiedzialność za konsekwencje swoich działań, częściej lokalizowała ją w otoczeniu. Emocje, takie jak złość i wrogość, często wyrażała poprzez zachowanie. Wzorzec zachowań i przeżywania, objawiający się w sferze poznawczej, afektywnej, interpersonalnej, u badanej miał charakter przewlekły, charakterystyczny dla zaburzeń osobowości. W okresie bezpośrednio poprzedzającym zabójstwo oraz w trakcie czynu miała w pełni zachowaną kontrolę i świadomość sytuacji, w jakiej się znalazła. Dokładnie, zachowując ramy czasowe, badana opisała dni poprzedzające czyn, dzień zabójstwa oraz dzień po zabójstwie znajomego. Szczegółowo zaplanowała przebieg zabójstwa. Znajomego, wcześniej uduszonego po dosypaniu środków psychotropowych do alkoholu, zakopała we wcześniej przygotowanym rowie. Zwabiła go do lasu pod pretekstem randki, czarując i obiecując fantastyczne przeżycia. W ukryciu zwłok pomagał jej partner, razem umieścili ciało w dole i przysypali ziemią, zniszczyli również przedmioty, które posiadał przy sobie zamordowany.

Po zabójstwie spokojnie wróciła do domu, a następnego dnia pojechała z chłopakiem na zakupy i do restauracji. W domu nie zmieniła znacząco swojego zachowania. Nie przeżywała wyrzutów sumienia, poczucia winy. Pytana, dlaczego dokonała zabójstwa, odparła – to było ciekawe, zawsze chciałam zobaczyć, jak ktoś umiera, zawsze marzyłam o tym, by kogoś zabić. Chciałam być jak królowa południa – szefowa kartelu z serialu Netfliksa. Pytana, jak się czuła po zabójstwie, odparła: „To było ciekawe, teraz bym to inaczej zaplanowała. Trwałoby to wszystko dłużej i nie dałabym się złapać. To wszystko przez chłopaka, oni nas zatrzymali, bo zaczął pękać”. Z wywiadu od osób spoza rodziny wynika, że badana jest osobą bezwzględną, nieliczącą się z uczuciami innych osób, egoistyczną, często stosowała różne techniki manipulacji, w tym głównie uwodzenie oraz zastraszanie. W badaniach laboratoryjnych, MRI głowy, w badaniu EEG oraz badaniach neuropsychologicznych bez istotnych odchyleń od normy. Diagnozę uzupełniono listą PCL. Wynik potwierdzał cechy psychopatii.

Podsumowanie

Psychopatia jest poważnym zaburzeniem osobowości o głębokim, negatywnym wpływie na jednostki i społeczeństwo. Ważne jest, aby klinicyści, zarówno psychiatrzy, jak i psycholodzy, byli świadomi występowania osobowości psychopatycznej. Rozpoznanie psychopatii u osób wysoko funkcjonujących bywa trudne. Mogą oni przejawiać powierzchowny urok, posługiwać się kłamstwem i manipulacją w celu osiągnięcia korzyści. Mogą pozorować emocje i zachowania prospołeczne. Dlatego oprócz rozmów w celu rozpoznania psychopatii konieczna jest dokładna obserwacja zachowania osoby i zebranie wywiadu obiektywnego. Pomocne może być również użycie specjalistycznych narzędzi do diagnozy psychopatii. Diagnoza Osobowości Psychopatycznej może być uzupełniana za pomocą określonych narzędzi psychometrycznych, takich jak Zrewidowana lista kontrolna psychopatii Hare’a Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R) oraz Psychopathy Checklist: Screening Version (PCL: SV).
 

Bibliografia

1. Bird G., Viding E. (2014). The self to other model of empathy: providing a new framework for understanding empathy impairments in psychopathy, autism, and alexithymia. Neuroscience & Biobehavioral Reviews 47, 520–532.
2. Blair, R. J. R. (2010). Neuroimaging of psychopathy and antisocial behavior: A targeted review. Current Psychiatry Reports, 12, 76–82.
3. Cleckley H. (1950). The mask of sanity. St. Louise, Mosby.
4. Cummings M. A.(2015). The neurobiology of psychopathy: recent developments and new directions in research and treatment. CNS Spectr. 2015 Jun; 20(3): 200–6. doi: 10.1017/S1092852914000741. Epub 2015 Feb 20. PMID: 25698308.
5. DSM-V. This pattern has also been referred to as psychopathy, sociopathy, or dyssocial personality disorder. (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Fifth Edition. DSM-5).
6. Hare R.D (1998) Psychopathy, affect and behaviour. [W:] D. Cooke, A. Forth, R.D. Hare (red.), Psychopathy: Theory, research and implications for society (s. 105–139). Dordrecht: Kluwer. Hare R.D. (2003). Hare PCL-R, 2nd Edition. Toronto, Multi-Health Systems.
7. Hare R.D. (1991). The Hare Psychopathy Checklist – Revised. Manual, Toronto: Multi-Health Systems. Hare R.D. (1996). Psychopathy: A clinical construct whose time has come. Criminal Justice and Behavior 23, 25–54.
8. Hare, R.D. et al., (1988). Male Psychopaths and Their Criminal Careers, J. Consulting & Clinical Psychol. 76(5), 893–899.
9. Hawes D.J., Brennan J., Dadds M.R. (2009). Cortisol, callous-unemotional traits, and pathways to antisocial behavior. Curr Opin Psychiatry. 2009 Jul; 22(4): 357–62. doi: 10.1097/YCO.0b013e32832bfa6d. PMID: 19455037.
10. Jakubik A. (2006). Diagnostyka osobowości dyssocjalnej. Studia Psychologica nr 6, 237–247.
11. Jones A.P., Laurens K.R., Herba C.M., Barker G.J., Viding E (2008). Amygdala hypoactivity to fearful faces in boys with conduct problems and callous-unemotional traits. Am J Psychiatry. 2009 Jan; 166(1): 95–102. doi: 10.1176/appi.ajp.2008.07071050. Epub 2008 Oct 15. PMID: 18923070.
12. May J.S., Beaver K.M. (2014). The neuropsychological contributors to psychopathic personality traits in adolescence. Int J Offender Ther Comp Criminol 58: 265–285 0306624X12469861.
13. Miller H.V., Barnes J.C. (2013) Genetic transmission effects and intergenerational contact with the criminal justice system: A consideration of three dopamine polymorphisms. Criminal Justice and Behavior Vol.40: 671–689.
14. Morana H.C., Stone M.H., Abdalla-Filho E. (2006). Transtornos de personalidade, psicopatia e serial killers [Personality disorders, psychopathy and serial killers]. Braz J Psychiatry. 2006 Oct; 28 Suppl 2:S74–9. Portuguese. doi: 10.1590/s1516–44462006000600005. PMID: 17143448.
15. Ogloff J.R. (2006) Psychopathy/antisocial personality disorder conundrum. Aust N Z J Psychiatry. 2006 Jun-Jul; 40(6–7): 519–28. doi: 10.1080/j.1440–1614.2006.01834.x. PMID: 16756576.
16. Petermann F., Remschmidt H. (2013). Psychopathie im Kindes- und Jugendalter [Psychopathy in childhood and adolescence]. Fortschr Neurol Psychiatr. 2013 Dec; 81(12): 697–705. German. doi: 10.1055/s-0033–1355833. Epub 2013 Dec 4. PMID: 24307088.
17. Pisano S., Muratori P., Gorga C., Levantini V., Iuliano R., Catone G., Coppola G., Milone A., Masi G. Conduct disorders and psychopathy in children and adolescents: aetiology, clinical presentation and treatment strategies of callous-unemotional traits. Ital J Pediatr. 2017 Sep 20;43(1): 84. doi: 10.1186/s13052–017–0404–6. PMID: 28931400; PMCID: PMC5607565.
18. Pujol J., Harrison B.J., Contreras-Rodriguez O., Cardoner N.(2019). The contribution of brain imaging to the understanding of psychopathy. Psychol Med. 2019 Jan; 49(1): 20–31. doi: 10.1017/S0033291718002507. Epub 2018 Sep 12. PMID: 30207255.
19. Raine A. (2002) Biosocial studies of antisocial and violent behavior in children and adults: a review. Journal of Abnormal Child Psychology 30: 311–326.
20. Rice, M.E. & Harris, G.T. (1995). Violent Recidivism: Assessing Predictive Validity, 63 Journal of Consulting & Clinical Psychol. 63(5) 737–748. Using the data from the Rice and Harris, it takes 11 years for low-scoring psychopaths to hit the 50% recidivism level, but the high-scoring psychopaths get there in one-third the time, in only 3.5 years.
21. Sondeijker F.E., Ferdinand R.F., Oldehinkel A.J., Veenstra R., Tiemeier H., Ormel J., Verhulst F.C.(2007). Disruptive behaviors and HPA-axis activity in young adolescent boys and girls from the general population. J Psychiatr Res. 2007 Oct; 41(7): 570–8. doi: 10.1016/j.jpsychires.2006.04.002. Epub 2006 May 30. PMID: 16730747.
22. Thompson D.F., Ramos C.L., Willett J.K. (2014). Psychopathy: clinical features, developmental basis and therapeutic challenges. J Clin Pharm Ther. 2014 Oct; 39(5): 485–95. doi: 10.1111/jcpt.12182. Epub 2014 May 23. PMID: 24853167.
23. Tsopelas Ch., Armenaka M. (2012). From conduct disorder in childhood to psychopathy in adult life]. Psychiatriki. 2012 Jun; 23 Suppl 1:107–16. Greek, Modern. PMID: 22796980.
24. van der Gronde T., Kempes M., van El C., Rinne T., Pieters T. (2014). Neurobiological correlates in forensic assessment: a systematic review. PLoS One. 2014 Oct 20;9(10):e110672. doi: 10.1371/journal.pone.0110672. PMID: 25330208; PMCID: PMC4203816.
25. Viding, E., & McCrory, E. (2012). Genetic and neurocognitive contributions to the development of psychopathy. Development and Psychopathology, 24(3), 969-983. doi:10.1017/S095457941200048X.