Na podstawie jakich kryteriów diagnozuje się paranoiczne zaburzenie osobowości? Jak ustala się leczenie i gdzie szukać przyczyn kształtowania się osobowości paranoicznej? To podstawowe zagadnienia w tym temacie, które warto zgłębiać i studiować. ,,Nie ufam nikomu’’ – to słowa powtarzane, jak mantra w głowie każdego pacjenta. Brak ufności do świata i zachodzących w nim zdarzeń. Zanik wiary w prawdomówność i szczere zamiary ludzi. Wrogie nastawienie i nieustanna podejrzliwość. Paranoidalny sposób patrzenia na świat bez poszukiwania wsparcia wiąże się z nieustanną samotnością i poczuciem braku zrozumienia ze strony bliskich. Osobowość paranoiczna jest zawsze czujna i gotowa do ataku. Nigdy bowiem nie wiadomo, jaki tym razem spisek skierowany w bezbronną, osamotnioną osobę przygotował potężny wróg.
Ja kontra wszechświat – cechy osobowości paranoicznej. Diagnostyka
Paranoiczne zaburzenia osobowości to odmienna rzeczywistość, w której oszustwa i wrogość stanowią dla pacjenta codzienność. Podejrzenia w stosunku do ludzi przybierają charakter patologiczny. Widoczny zanik elastyczności myślenia przekłada się na całkowity brak zrozumienia intencji wypowiedzi osób z otoczenia i podejmowanych przez nich działań. Błędna interpretacja zachowania innych (zarówno bliskich, jak i obcych osób) prowadzi do wielu konfliktów i zaburzonych relacji. Nieustające spory w życiu prywatnym i zawodowym w dużym stopniu przekładają się na jakość życia i odczuwanie przewlekłego stresu. Osobowość paranoiczna wykazuje silne poczucie indywidualizmu i dążenie do przejęcia władzy nad zdaniem i kierunkiem działań innych. Ponadto pacjenci przejawiają duże zainteresowanie ideologią ekstremistyczną i zaangażowaniem się w tego typu ugrupowania. Osobowość paranoiczna to obok osobowości anankastycznej drugie najczęściej występujące zaburzenie osobowości w populacji ogólnej.
Pierwszy etap procesu diagnostycznego opiera się na przeprowadzeniu dogłębnego wywiadu, w zakresie historii zdrowotnej i psychiatrycznej pacjenta. Lekarz pierwszego kontaktu może sięgać po specjalistyczne testy diagnostyczne, które w znacznym stopniu ułatwią wykluczenie fizycznych nieprawidłowości. Gdy przyczyny o podłożu organicznym nie zostaną wskazane, medyk ma obowiązek skierowania pacjenta na dalszą diagnostykę psychologiczną lub psychiatryczną.
Na podstawie Statystycznej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 możemy wymienić następujące cechy osobowości paranoicznej:
- Przesadna wrażliwość na odrzucenie, porażki, trudności i niepowodzenia.
- Podatność na długofalowe przeżywanie doznanych przykrości, krzywd, krytycznych uwag i upokorzeń.
- Nieuzasadniona podejrzliwość oraz ciągła wątpliwość w kwestii lojalności osób z otoczenia.
- Tendencja do przekształcania cudzych wypowiedzi oraz własnej (najczęściej błędnej) interpretacji, pozbawionej obiektywnej oceny i analizy.
- Ocenianie zachowań i wypowiedzi innych, jako pogardliwe, wrogie i krzywdzące.
- Przyjmowanie postawy atakującej, prowokującej rozmówcę do konfliktu i podjęcia walki (najczęściej słownej).
- Niechęć do adaptacji społecznej, silne poczucie własnych praw i oczekiwanie ich respektowania przez innych, niezależnie od sytuacji.
- Uporczywe, bezpodstawne podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera, bardzo często przeradzające się w obsesję.
- Przyjmowanie postawy ksobna oraz tendencja do tworzenia teorii spiskowych bezpośrednio związanych z osobą zaburzoną, jak i całym światem.
Znajomość powyższych kryteriów oraz schematu diagnostycznego opracowanego przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne APA to podstawy do właściwego postawienia diagnozy i rozpoczęcia terapii z pacjentem. Przy klasyfikowaniu warto pamiętać, że liczne badania naukowe wskazują, że osobowość paranoiczna bardzo często współwystępuje z innymi zaburzeniami osobowości (75% pacjentów). I tak według prac naukowych pacjent z osobowością paranoiczną może zmagać się również z:
- depresją;
- osobowością unikającą,
- zaburzeniami lękowymi, fobią, zaburzeniami urojeniowymi (paranoją);
- nadużywaniem substancji psychoaktywnych;
- narcystycznym zaburzeniem osobowości;
- zaburzeniem osobowości typu borderline.
Współistnienie paranoicznego zaburzenia osobowości z innymi nieprawidłowościami, stwarza problemy diagnostyczne w zakresie jasnego oddzielenia typów osobowości u pacjenta. Zdarza się bowiem, że objawy z różnego rodzaju zaburzeń nakładają się na siebie, co przedłuża proces stawiania trafnej diagnozy.
Osobowość paranoiczna– przyczyny i sposoby leczenia pacjenta
Przyczyny kształtowania się jednostki paranoidalnej mają najczęściej charakter mieszany, a więc zarówno biologiczny (genetyczny), jak i psychologiczny (środowiskowy). Podobnie, jak w przypadku większości zaburzeń, jednoznaczne wskazanie powodów ich wystąpienia wciąż pozostaje zagadką dla naukowców i badaczy.
W odniesieniu do osobowości paranoicznej możemy wymienić dwa główne działania leczenia. Leczenie psychospołeczne (psychoterapia) i farmakoterapię (szczególnie w przypadku współwystępowania zaburzeń urojeniowych, lęków lub depresji). Niestety faktem jest, że terapia z osobami z cechami paranoicznymi jest niezwykle trudna, burzliwa i nierzadko krótkotrwała. Pacjenci często rozpoczynają leczenie nie z własnej woli i świadomego dostrzegania istniejącego problemu, a za namową bliskich osób z otoczenia.
Inną pobudką do zgłoszenia się do specjalisty jest dręczące pacjenta cierpienie wynikające z poczucia krzywdy i wrogości ze strony ludzi. W tym przypadku nawiązanie długofalowego kontaktu z pacjentem to duże wyzwanie dla specjalisty. Osobowość paranoiczna zgodnie z wymienionymi wyżej cechami wykazuje dużą tendencję do złej interpretacji wypowiedzi i błędnego odczytywania intencji rozmówcy. Brak zaufania do terapeuty, doszukiwanie się teorii spiskowych i wysoki stopień podejrzliwości przekładają się na małe postępy w leczeniu. Otoczona przez nieprzyjaciół i wrogów jednostka niełatwo ulega terapii, niechętnie się zwierza i z wielkim trudem przyjmuje pomoc specjalistów. Terapeuta musi wykazać się dużym doświadczeniem, gotowością, cierpliwością i wyczuleniem na liczne pułapki. Budowanie wzajemnego zaufania wymaga czasu (nawet kilku lat) i dużych umiejętności terapeutycznych.
