Co to jest osobowość anankastyczna i czym się objawia – Podstawowe informacje
,,Osobowość anankastyczna to zaburzenie osobowości charakteryzujące się tendencją do niepewności, wątpliwości, perfekcjonizmu, sztywności, uporu i ostrożności. Osoba skrupulatnie sprawdza i zajmuje się drobiazgami. Mogą pojawiać się uporczywe, niepożądane myśli i popędy, które nie osiągają nasilenia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych’’.
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 w grupie F60.5
Osoba anankastyczna to również starannie dobrane słowa, charakterystyczna mimika twarzy, gestykulacja, a nawet sposób poruszania się i dobór ubrań. Człowiek z osobowością anankastyczną nie chce być uznawany w oczach innych jako osoba uzdolniona (a nawet wybitna) tylko w jednej tematyce. To dla niej za mało, bo w przypadku tego zaburzenia osobowości liczy się 100% perfekcjonizm i nieustanne dążenie do bycia najlepszym w każdej dziedzinie życia. To uporządkowanie nawet najdrobniejszych spraw, funkcjonowanie według sztywnych ram, norm społecznych i zasad oraz koncentracja nad ich realizacją.
Nie dziwi więc fakt, że osoba anankastyczna przejawia brak zdolności adaptacyjnych w nowych (niezaplanowanych) sytuacjach, minimalizuje w swoim życiu wszelkiego rodzaju aktywności, rozrywki i zabawy opierające się na spontanicznym działaniu, nieprzewidywalności i luźnej atmosferze. Nie wykazuje tendencji i zainteresowania do imprez towarzyskich, natomiast chętnie bierze udział w spotkaniach biznesowych, mających charakter formalny. Jest to dla niej doskonała okazja na zaprezentowanie swoich sukcesów, a także kontakt z osobami zachowującymi zbliżoną postawę.
Kryteria diagnostyczne osobowości obsesyjno-kompulsywnej
Według teorii psychodynamicznej wśród wysuwających się na czołówkę problemów pacjentów z osobowością anankastyczną są nieustanne poczucie kontroli i winy, tłumiona złość i paranoiczna obawa przed oceną ze strony osób z otoczenia. Z wymienionymi uczuciami bardzo trudno sobie poradzić, dlatego osoba anankastyczna sięga po utarte mechanizmy obronne, takie jak mechanizm przemieszczenia i anulowania bądź przekształca istniejące problemy na kategorie rozumowe (moralizacja, racjonalizacja, intelektualizacja). Tłumienie uczuć, złości, obaw i izolacja problemów to bardzo częste zjawiska obserwowane przez specjalistów na terapii z pacjentami z osobowością anankastyczną.
- Psychiatra stawia diagnozę na podstawie poniższych kryteriów (DSM-IV klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego):
- Przesadny perfekcjonizm i pedanteria przeszkadzające w finalizowaniu zadań i celów.
- Nadmierne skupianie się na szczegółach, regulaminach, schematach, zasadach, organizacji działań i harmonogramie.
- Brak harmonii między życiem zawodowym a prywatnym. 100% poświęcenie się pracy kosztem wolnego czasu, kontaktów społecznych, relacji rodzinnych i przyjemności.
- Przesadny krytycyzm, wątpliwości i ostrożność. Stawianie zbyt wygórowanych (często nieracjonalnych) oczekiwań względem siebie i osób z otoczenia.
- Przesadne przestrzeganie konwencji społecznych (przyjętych zasad, norm, myślenia).
- Obsesyjna sumienność, skrupulatność i upór.
- Sztywność myślenia, mała ustępliwość i elastyczność w kwestiach moralnych i etycznych (brak umiejętności przejęcie perspektywy drugiej strony).
- Tendencja do gromadzenia zużytych lub niepotrzebnych przedmiotów.
- Niechęć do przekazywania zadań innym, jeśli istnieje obawa o niewłaściwym ich wykonaniu bądź przeciwstawieniu się narzuconym sposobom ich realizacji.
- Gorliwa oszczędność pieniędzy i widoczna niechęć do ich wydawania.
- Sztywność emocjonalna.[1]
Gdzie szukać przyczyn i jak leczyć pacjentów z osobowością anankastyczną
Pierwsze oznaki zaburzenia najczęściej ujawniają się we wczesnej dorosłości. Rzadziej dotyka kobiet niż mężczyzn (1:2). Jak dotąd nie udało się ustalić konkretnych przyczyn i podłoża powstawania symptomów osobowości obsesyjno–kompulsywnej. Wiadomo jednak, że jak w przypadku większości schorzeń o podłożu psychicznym, zarówno czynniki genetyczne (biologiczne), środowiskowe (związane z wychowaniem), jak i psychologiczne (cechy osobowości, temperament) mogą mieć wpływ na ukształtowanie się osobowości anankastycznej. Psychoterapeuci podkreślają, że przyczyną rozwoju zaburzenia jest więcej niż jedno źródło. Oznacza to, że można doszukiwać się w nim charakteru i odpowiedzialności wszystkich wymienionych wyżej czynników.
Leczenie to zazwyczaj długi proces oparty w głównej mierze na psychoterapii. Niestety pacjenci z osobowością anankastyczną nieczęsto decydują się na leczenie specjalistyczne. Powodem braku motywacji i chęci do podjęcia terapii są wymienione wyżej cechy osobowości, które są akceptowane przez osoby anankastyczne.
[1] Do zdiagnozowania osobowości anankastycznej muszą być spełnione co najmniej trzy spośród wymienionych warunków.
