Gdy myśli budzą lęk. Terapia poznawczo-behawioralna OCD – metody pracy i narzędziownik

Charakterystyczne dla tego zaburzenia są obsesje – niechciane, nawracające myśli, wyobrażenia lub impulsy wywołujące lęk, napięcie czy obrzydzenie. Pojawiają się one wbrew woli chorego, który rozpoznaje je jako własne i często odczuwa w związku z nimi wstyd lub poczucie winy, zwłaszcza gdy dotyczą treści agresywnych lub obscenicznych. 
Kompulsje (czynności natrętne, rytuały) to powtarzające się zachowania lub myśli podejmowane w odpowiedzi na obsesje. Ich celem jest zredukowanie odczuwanego dyskomfortu lub zapobieżenie określonej, wyobrażonej sytuacji. Mogą mieć charakter jawny, jak rytualne mycie rąk, lub ukryty, jak liczenie w myślach czy powtarzanie określonych słów.
Szczególną formą objawów obsesyjno-kompulsyjnych są ruminacje myślowe, czyli tzw. myślenie przeżuwające – długotrwałe, nieproduktywne rozważania nad określonym tematem, z których trudno się uwolnić. Towarzyszyć im może także tzw. pierwotne spowolnienie objawiające się trudnościami w rozpoczęciu, zakończeniu lub wydłużonym czasie wykonywania codziennych czynności.
Choć każdy czasem się martwi, obawy w OCD mają odmienny charakter – wywołują silny, często irracjonalny lęk. Osoby zmagające się z tym zaburzeniem zwykle są świadome absurdalności swoich myśli i zachowań, które odczuwają jako niekomfortowe. Obsesje i kompulsje w OCD różnią się od zwykłego zamartwiania się: są bardziej czasochłonne, powodują cierpienie i zakłócają codzienne funkcjonowanie. Osoby te nierzadko unikają ludzi, miejsc lub przedmiotów, które mogą wywołać objawy.
OCD przejawia się na wiele sposobów, jednak myślenie i zachowanie osób z tym zaburzeniem jest zazwyczaj bardzo spójne i wyraźne. Objawy najczęściej koncentrują się wokół tematów, takich jak:

• lęk przed brudem i zarazkami, 
• obawa przed wyrządzeniem komuś krzywdy,
• strach o bezpieczeństwo bliskich, 
• potrzeba zachowania porządku i symetrii, 
• seksualność,
• treści religijne,
• lęk przed niewłaściwym zachowaniem (Bryńska i Srebnicki, 2017).
   

Kobiety częściej doświadczają obsesji związanych z brudem, a mężczyźni – z agresją, seksual­nością oraz symetrią (Torresan i wsp., 2009).
Zaburzenie to zwykle rozpoczyna się w dzieciństwie lub wczesnej dorosłości. W dzieciństwie częściej chorują chłopcy, natomiast w dorosłości kobiety, przy czym szczególnie ryzykownym okresem dla nich jest czas poporodowy (Gałecki i Szulc, 2023). Zaburzenie zazwyczaj rozwija się stopniowo, ma przewlekły przebieg i często przez długi czas pozostaje ukryte, a decyzja o leczeniu zapada dopiero po kilku latach od pojawienia się objawów.
Podejście do OCD zmieniało się na przestrzeni lat – od „nerwicy natręctw” Freuda, przez uznawanie go za zaburzenie lękowe, aż po współczesne traktowanie jako odrębnej jednostki w DSM-5 i ICD-11.
W ICD-11 zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne opisano w bloku L1-6B2 „Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne i pokrewne”, obejmującym także dysmorfofobię, węchowy zespół odnoszący, hipochondrię, syllogomanię oraz nawykowe czynności dotyczące ciała (trichotillomanię i dermatill...