Zaburzenia osobowości – jak je rozpoznać?

Historia ICD-10 oraz ICD-11

Pierwsza wersja (ICD-1) została opublikowana w 1893 roku, a kolejne rewizje wprowadzały nowe kategorie i udoskonalenia, aby lepiej odpowiadać na potrzeby zmieniającego się świata medycyny. Klasyfikacja ICD-10 była znaczącym krokiem naprzód w porównaniu do ICD-9, ponieważ wprowadziła bardziej szczegółowe kody i lepszą strukturę klasyfikacji.

ICD-11 jest najnowszą wersją systemu kodowania opracowanego przez WHO. Klasyfikacja ICD-11 została oficjalnie przyjęta przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia w 2019 roku i zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2022 roku. Zaprojektowaną ją z myślą o lepszym dostosowaniu do współczesnych potrzeb opieki zdrowotnej oraz technologii informacyjnych. Niemniej jednak, w wielu krajach znajduje się ona na różnych etapach wdrażania – niektóre już zaadoptowały nowy system kodowania, podczas gdy inne nadal pracują nad tłumaczeniem i implementacją. W Polsce przewiduje się, że klasyfikacja ICD-11 zostanie wprowadzona do 2026 roku.

ICD-11 wprowadza wiele  usprawnień w stosunku do ICD-10. Nowa klasyfikacja obejmuje około 55 000 unikalnych kodów chorób i stanów wpływających na zdrowie człowieka, co stanowi znaczny wzrost w porównaniu do ICD-10. Jednym z głównych celów ICD-11 było także uwzględnienie  najnowszych postępów w medycynie i innych naukach oraz ułatwienie międzynarodowej współpracy i wymiany danych zdrowotnych.

Prace nad ICD-11 rozpoczęły się w 2007 roku i trwały ponad dekadę. Proces ten obejmował liczne konsultacje, testy i rewizje, aby zapewnić specjalistom i pacjentom nową klasyfikację, która będzie jak najbardziej użyteczna i dokładna.

Trudności z diagnozą zaburzeń osobowości według ICD-10

W kontekście ICD-10 i diagnozowania zaburzeń osobowości, podejście kategorialne coraz częściej okazywało się niewystarczające i mało praktyczne dla specjalistów. Było to spowodowane dużym zróżnicowaniem wśród pacjentów, których objawy rzadko ograniczały się do jednego rodzaju zaburzenia osobowości. Dodatkowo, pacjenci z taką samą diagnozą mogli wykazywać znaczące różnice między sobą np. w poziomie nasilenia objawów czy ogólnego funkcjonowania, a wiadomym jest, że prawidłowa diagnoza pozwala zapewnić odpowiednie leczenie i wsparcie dla pacjentów.

ICD-10 wniosło wiele korzyści do globalnego systemu opieki zdrowotnej, jednak trudności związane z kodowaniem poszczególnych jednostek, w tym zaburzeń osobowości, wymagały dalszych udoskonaleń.

Ulepszenia w dokładności i użyteczności kodów w ICD-11

Jednym z najważniejszych obszarów, które zyskały na precyzji w ICD-11, są zaburzenia osobowości. ICD-11 wprowadza znaczące zmiany w klasyfikacji zaburzeń osobowości i przede wszystkim opiera się na modelu dymensjonalnym. W praktyce oznacza to, że pacjenci nie otrzymują jednoznacznej, kategorialnej diagnozy jak np. narcystyczne zaburzenie osobowości, lecz w pierwszej kolejności ocenia się ZO pod względem ich ciężkości (łagodne, umiarkowane, ciężkie), a następnie określa nieadaptacyjne cechy spośród takich jak:

• negatywna afektywność,
• odhamowanie,
• dyssocjalność,
• zdystansowanie,
• anankastyczność 

W nowej klasyfikacji ICD-11 pojawia się także kategoria "trudności osobowościowych". Termin ten dotyczy problemów, które nie są klasyfikowane jako zaburzenia, lecz mogą utrudniać budowanie relacji interpersonalnych i oddziaływać na stan zdrowia. Rozpoznanie to będzie stosowane w przypadku pacjentów, którzy z powodu nieadaptacyjnych cech osobowości doświadczają trudności w codziennym funkcjonowaniu, ale nie spełniają kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń osobowości.

Wymienione właściwości klasyfikacji pozwalają lepiej zrozumieć specyfikę danego zaburzenia i dostosować podejście terapeutyczne do indywidualnych potrzeb pacjentów. Jest to również podejście bardziej funkcjonalne, które nie koncentruje się na nadawaniu pacjentowi „etykiety”, ale na zidentyfikowaniu realnych trudności, które wpływają na jego funkcjonowanie. Takie podejście do diagnozy zmniejszyło problem związany z przypisywaniem pacjentom wielu jednostek diagnostycznych, które rzadko dostarczały jasnych informacji o patologii osobowości, ponieważ jednym z elementów diagnozy W ICD-11 oprócz ustalenia stopnia głębokości zaburzenia, jest jej opisywanie w oparciu o profil cech-domen.

Co to jest osobowość borderline?

Zaburzenie osobowości typu borderline to skomplikowane i często trudne do zdiagnozowania zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się m.in. znaczną niestabilnością emocjonalną, trudnościami w utrzymywaniu stabilnych relacji interpersonalnych oraz chronicznym uczuciem pustki.

Zaburzenie osobowości typu borderline – definicja, kryteria diagnostyczne i cechy charakterystyczne

Osobowość borderline diagnozuje się w oparciu o określone kryteria diagnostyczne, które są zawarte w ICD-10 i ICD-11 oraz w DSM-5. W przypadku DSM-5 aby postawić taką diagnozę, musi być spełnionych co najmniej pięć z poniższych kryteriów:

1. Intensywne i niestabilne relacje interpersonalne – osoby z zaburzeniem borderline często doświadczają burzliwych relacji, które przechodzą od idealizacji do dewaluacji.
2. Niestabilność emocjonalna – szybkie i intensywne zmiany nastroju, które mogą trwać od kilku godzin do kilku dni.
3. Impulsywność – impulsywne zachowania, takie jak nieprzemyślane wydatki, ryzykowne zachowania seksualne, nadużywanie substancji, nadmierne jedzenie lub inne ryzykowne działania.
4. Chroniczne uczucie pustki – stałe poczucie wewnętrznej pustki, braku celu lub sensu w życiu.
5. Intensywny gniew – problemy z kontrolowaniem gniewu, wybuchy złości, które mogą być nieproporcjonalne do sytuacji.
6. Lęk przed odrzuceniem – silny lęk przed porzuceniem, zarówno realnym, jak i wyimaginowanym, który prowadzi do desperackich prób unikania rzeczywistego lub wyobrażonego odrzucenia.
7. Zaburzenia tożsamości – niezrównoważony i niestabilny obraz siebie oraz brak jasno określonych celów i wartości.
8. Samookaleczanie i myśli samobójcze – powtarzające się zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo samookaleczanie.
9. Przejściowe, paranoiczne myśli lub  bardzo nasiloneobjawy dysocjacyjne – mogą pojawiać się w sytuacjach stresu.

Z kolei w ICD-10 wyróżnia się dwa podtypy tego zaburzenia: impulsywny (F60.30) i borderline (F60.31). Kryteria diagnostyczne są zbliżone do tych z klasyfikacji DSM-5, natomiast w przypadku typu impulsywnego należy stwierdzić obecność co najmniej dwóch kryteriów, a w przypadku typu borderline – trzech. 

ICD-11 mimo odejścia od diagnozy kategorialnej wprowadza termin – wzorzec borderline. Wynika to z faktu, że zwolennicy starej terminologii nie zgodzili się na jej usunięcie. W konsekwencji klinicyści, którzy uznają, że system oceny nasilenia zaburzenia i opisu jego struktury poprzez cechy-domeny nie jest wystarczający, mają możliwość dodatkowego użycia deskryptora borderline.

Zaburzenie osobowości typu borderline jest skomplikowanym zaburzeniem psychicznym, które wymaga dokładnej diagnozy i odpowiedniego leczenia. Zrozumienie definicji, kryteriów diagnostycznych oraz cech charakterystycznych to podstawa dla zapewnienia skutecznej opieki i wsparcia. Odpowiednie leczenie, w tym terapia dialektyczno-behawioralnej (DBT) oraz terapia schematów (ST), może spowodować, że wiele osób z tym zaburzeniem będzie prowadzić bardziej stabilne i satysfakcjonujące życie.

Co to jest osobowość narcystyczna?

Osobowość narcystyczna, znana również jako zaburzenie osobowości narcystycznej (NPD), to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się nadmiernym poczuciem własnej ważności, potrzebą podziwu i brakiem empatii wobec innych. Takie osoby często wykazują poczucie wyższości i wyjątkowości, które wykracza poza rzeczywiste osiągnięcia. W relacjach interpersonalnych mogą stosować techniki manipulacyjne, traktować innych w sposób instrumentalny oraz nie tolerować krytyki. Osobowość narcystyczna rozwija się zazwyczaj w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości i może znacząco wpływać na życie jednostki oraz jej relacje z innymi.

Osobowość narcystyczna – charakterystyka, kryteria rozpoznania i typowe objawy

Diagnoza osobowości narcystycznej opiera się na spełnieniu określonych kryteriów diagnostycznych zawartych w ICD-10 i ICD-11 oraz w DSM-5. Posługując się DSM-5 należy spełnić 5 z 9 objawów. Wybrane kryteria to:  

1. Wyolbrzymione poczucie własnej ważności – osoba wykazuje nadmierne poczucie własnej wartości, często wyolbrzymiając swoje osiągnięcia i talenty. Oczekuje, że zostanie uznana za wybitną bez proporcjonalnych do tego osiągnięć.
2. Przekonanie o swojej wyjątkowości – osoba wierzy, że może być zrozumiana tylko przez inne wyjątkowe lub wysoko postawione osoby.
3. Potrzeba nadmiernego podziwu – osoba wymaga stałego podziwu i uznania od innych.
4. Brak empatii – nie jest w stanie lub nie chce rozpoznać oraz zidentyfikować się z uczuciami i potrzebami innych.
5. Zazdrość wobec innych – często zazdrości innym lub wierzy, że inni jej zazdroszczą.

Według ICD-10, narcyzm nie ma dokładnie określonych kryteriów diagnostycznych i jest klasyfikowany jako jedno z „innych określonych zaburzeń osobowości”, a więc szerszy obraz struktury tego zaburzenia znajdziemy w klasyfikacji amerykańskiej. Z kolei posługując się ICD-11 proces diagnostyczny przebiega tak jak opisano powyżej.

Osobowość narcystyczna to złożone i trudne do zdiagnozowania zaburzenie wymagające precyzyjnego rozpoznania i odpowiedniego podejścia terapeutycznego. Dzięki odpowiednim metodom terapeutycznym (np. terapia schematów czy terapia psychodynamiczna) osoby z tym zaburzeniem mogą nauczyć się lepszego rozwijania zdolności do rozumienia i współodczuwania emocji innych ludzi, poprawy relacji interpersonalnych oraz pracy nad bardziej realistycznym i zrównoważonym obrazem siebie.

Zapraszamy na bezpłatną transmisję „Jak rozpoznać zaburzenia osobowości? Podstawy diagnozy w oparciu o klasyfikacje ICD-10, ICD 11 oraz DSM-5”, która odbywa się co środę o godzinie 19! Podczas webinaru m.in.:

• poznasz cechy klienta z zaburzeniami osobowości,
• dowiesz się, czym jest zaburzenie osobowości,
• zobaczysz, co należy sprawdzić, zanim postawimy diagnozę zaburzenia osobowości.

Zapraszamy!

Co to jest DSM-5?

DSM-5 jest publikacją Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA). To klasyfikacja zaburzeń psychicznych, która wraz z ICD-10 i  ICD-11 jest wykorzystywana jako standardowy system diagnostyczny dla lekarzy, psychologów, psychiatrów oraz innych specjalistów zdrowia psychicznego.

Ewolucja klasyfikacji zaburzeń od DSM-I do DSM-5

Historia DSM sięga lat 50. XX wieku, kiedy to opublikowano pierwszą edycję tej klasyfikacji. Każda kolejna wersja DSM wprowadzała zmiany i aktualizacje, które odzwierciedlały postęp w nauce oraz zmieniające się podejście do diagnozowania zaburzeń psychicznych.

Kluczowe zmiany i aktualizacje wprowadzone w DSM-5

Klasyfikacja DSM-5 wprowadziła wiele istotnych zmian i aktualizacji, a oto niektóre z nich:

Diagnoza zaburzeń osobowości

Diagnoza zaburzeń osobowości opiera się zazwyczaj na  połączeniuwywiadu klinicznego, obserwacji oraz narzędzi diagnostycznych. Oto niektóre z najczęściej używanych narzędzi i metod oceny:

1. Wywiad kliniczny jest podstawowym narzędziem diagnostycznym, w którym specjalista zdrowia psychicznego prowadzi rozmowę z pacjentem, aby zrozumieć jego historię życia, obecne objawy oraz wzorce myślenia i zachowania.
2. Kwestionariusze takie jak MMPI-2 oraz półustrukturalizowany wywiad diagnostyczny SCID-5. Pierwszy z nich wykorzystywany jest do diagnozowania różnych zaburzeń psychicznych, a SCID-5  dedykowany jest wyłącznie zaburzeniom osobowości. 
3. Obserwacja behawioralna – specjaliści obserwują pacjenta w trakcie sesji terapeutycznych, co umożliwia im m.in. identyfikacje wzorców zachowań, myśli, sposobu komunikacji oraz wyrażania emocji.

Zaburzenia osobowości – narzędzia i metody oceny w diagnozie

Po zebraniu danych, specjalista zdrowia psychicznego analizuje i interpretuje wyniki, aby postawić diagnozę zaburzeń osobowości. Proces ten obejmuje kilka kroków m.in:

1. Porównanie zebranych danych z kryteriami diagnostycznymi zawartymi w DSM-5, ICD-10 lub ICD-11. Każde zaburzenie osobowości ma określone kryteria, które muszą być spełnione, aby postawić diagnozę (np. diagnoza osobowości narcystycznej w DSM-5 wymaga spełnienia co najmniej pięciu z dziewięciu określonych kryteriów).
2. Ocena intensywności i przewlekłości objawów oraz czas trwania to podstawowy aspekt dla diagnozy zaburzeń osobowości. Specjalista ocenia, jak bardzo objawy wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjenta oraz jak długo te objawy są obecne.
3. Uwzględnianie kontekstu kulturowego i społecznego – różnice kulturowe mogą wpływać na sposób wyrażania i interpretacji objawów, dlatego ważne jest, aby specjalista był świadomy tych różnic i uwzględniał je w procesie diagnostycznym.