Koncepcja stresu psychologicznego i radzenia sobie z nim
Najczęściej cytowanym na świecie i najwybitniejszym jak dotychczas autorytetem w dziedzinie badań nad stresem jest amerykański psycholog Richard Lazarus. Wspólnie z Suzan Folkman współpracował w przełomowych badaniach nad stresem psychologicznym, emocjami i procesem radzenia sobie. Zgodnie z ich teorią stresu nie należy rozpatrywać wyłącznie w kategorii biologicznej, rozumiejąc go jako bodziec lub reakcja, lecz należy go interpretować w kategoriach wzajemnej interakcji pomiędzy człowiekiem a jego otoczeniem. Relacja ta może być oceniana przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby albo zagrażająca jej dobrostanowi (Terelak, 2017). Autorzy swoje rozważania nad stresem rozpoczęli od nadania znaczenia wzajemnym relacjom i oddziaływaniom zachodzącym pomiędzy jednostką a jej otoczeniem. Proces ten określili mianem transakcji, to pewna całość, w której człowiek oraz dany kontekst sytuacyjny czy też otoczenie wzajemnie na siebie oddziałują. Według badaczy proces transakcji zawsze podlega ocenie poznawczej (cognitive appraisal) podmiotu. Najpierw odbywa się ocena pierwotna (primary appraisal), podczas której człowiek dokonuje analizy relacji z otoczeniem i wzajemnych oddziaływań w kontekście wpływu wywieranego na jego dobrostan. Zgodnie z założeniami R. Lazarusa i S. Folkman stresem jest zatem „określona relacja (relationship) pomiędzy osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby oraz zagrażająca jej dobrostanowi” (Lazarus, Folkman, 1984).
Ocena pierwotna związana jest nierozłącznie z emocjami. Ale są one w stosunku do niej wtórne i pojawiają się jako jej efekt. Proces emocjonalny jest ściśle wpisany w transakcję stresową. Emocje mogą być różnego rodzaju: żal, smutek, strach, obawa, nadzieja, zapał, radość, ulga, zazdrość, poczucie winy i inne (Terelak, 2017).
Jeżeli osoba uzna, że relacja jest stresowa, rozpoczyna się proces oceny wtórnej (secondary appraisal). Ocena ta dotyczy możliwości podjęc...
