Przestępczość nieletnich

Przyczyny przestępczości nieletnich

Czynniki genetyczne

Psychologia, socjologia, kryminologia, badania multidyscyplinarne i wiele innych zajmują się przedmiotem badań przyczyn przestępczości. Wszyscy pionierzy koncepcji instynktownej są jednego zdania – agresja jest cechą wrodzoną, natomiast jej ujście w zachowaniu jest podatne na czynniki zewnętrzne i mogą być przeistoczone przez wychowanie. 

Innego zdania są osoby zajmujące się naukami biologicznymi (głównie etnolodzy), gdyż prowadzą badania nad zachowaniem człowieka – które cechy są wrodzone (dziedziczne), a które są nabyte. Lorenz (1983) i Tinbergen (1968,1991) są zdania, że instynkt jest motorem zachowań agresywnych. Celem agresji jest zachowanie gatunku i ma ona charakter instynktowny. Agresję wywołują pojedyncze bodźce lub ich dziedziczone zespoły, inne zaś bodźce, także dziedziczone, ją hamują. Prawidłowości zachodzące w świecie zwierząt odnoszą się również do ludzi, ale w przypadku człowieka sygnały hamujące (wyrazy twarzy, gesty) są mniej skuteczne niż u zwierząt. Według teorii instynktu agresja jakiejkolwiek jednostki nie jest wyłącznie instynktowna, a warunkuje zachowania ludzkie. Agresywne zachowania nie powodują zachowań przestępczych, ale mogą mieć wpływ na późniejsze postępowanie i kształtowanie się negatywnych cech.[2]

Wpływ środowiska społecznego

Najważniejszym czynnikiem, który ma największy wpływ na kształtowanie się jednostki w społeczeństwie jest grupa pierwotna, czyli rodzina. To ona kształtuje u młodego człowieka struktury poznawcze, kontrolę emocjonalną oraz kształci proces systemu wartości, wzorce zachowań oraz normy.[3] Modele stylu wychowania mogą mieć znaczący wpływ na socjalizację młodego człowieka. Sposób, w jaki jednostka będzie odbierała emocje i uczucia w swojej rodzinie, będzie kształtował jej osobowość. Dlatego możemy wyróżnić style wychowania: opiekuńczy, autorytarny, permisywny oraz chaotyczny despotyzm.

Ważnymi czynnikami, które mają wpływ na przestępczość nieletnich, jest rozpad rodziny czy nerwica. Czynniki te mogą mocno oddziaływać na psychikę czy struktury poznawcze, zatarcie się więzi, jaka łączy rodziców i dziecko oraz zaburzają postrzeganie opiekuna jako autorytetu. Najczęstszą przyczyną nerwicy jest silny stres bądź sytuacja, która daje poczucie niebezpieczeństwa. Również przyczyną mogą być nieustające kary czy ograniczenia stosowane przez bliskich, które sprzyjają w późniejszym wieku niechęcią do tych osób oraz wzmagają silne pobudzenie i egoizm. Ponadto wpływ na przestępczość nieletnich ma alkoholizm bądź narkomania występująca w rodzinie, która powoduje zatracenie zerwanie bliskich więzi, poprzez ciągłe awantury, brak poczucia bezpieczeństwa i zatracenie własnego poczucia wartości u młodego człowieka.

Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na przestępczość nieletnich jest grupa rówieśnicza. To ona zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa względem innych grup oraz daje wrażenie przynależności i uznania. Poprzez działania demoralizujące, np. zażywanie środków odurzających, czy negatywne postępowanie może nauczać aspołecznego funkcjonowania prowadzącego do popełniania przestępstw.

Problem mający wpływ na wystąpienia zagrożenia przestępczości u młodego pokolenia to również media. Wraz z początkiem XX wieku to one stały się towarzyszem każdej jednostki, a ich oddziaływanie prócz pozytywnych czynników składa się także z negatywnych. Młode pokolenie stało się odbiorcą różnych „obrazów” przemocy, które są nagminnym zjawiskiem. Ich częstotliwość przyczynia się do zobojętniania i zatraca wrażliwość na sceny agresji. Młode jednostki wraz z częstym oglądaniem przemocy swoje zobojętnienie na agresję przekładają także w swoim otoczeniu.[4]

Niestety szkoła jako instytucja oświatowo-wychowawcza może wpłynąć negatywnie na młodego człowieka i przyczynić się do jego drogi przestępczej. Zbyt duże wymagania lub ich brak, faworyzacja czy potępianie ucznia ze strony nauczyciela oraz agresja uczniów względem niego to najczęstsze powody przestępczości nieletnich. Należy również zwrócić uwagę na problematykę wagarowania uczniów. Wyróżniamy dwa rodzaje wagarów – derywacyjne oraz konfliktowe. Derywacyjny nie jest aż tak poważny, zdarza się sporadycznie i nie ma dużego wpływu na młodego człowieka, natomiast konfliktowy ma poważne podłoże i zdarza się notorycznie, gdyż młoda osoba tak stara się radzić ze swoimi problemami. Skutkiem wagarów o podłożu konfliktowym są, coraz większe problemy rodzinne czy szkolne oraz możliwość wejścia w „złe towarzystwo”.

Cyberprzemoc

Środkiem wypowiedzi i kontaktu z drugim człowiekiem stał się Internet, który z czasem został potraktowany jako środek wolnego słowa. Niestety zaczęły pojawiać się w nim treści i zachowania nieakceptowane społecznie, takie jak przemoc i cyberprzestępstwo. Fundacja „Dzieci Niczyje” wyjaśnia pojęcie cyberprzemocy jako przemoc, której dokonuje się przy pomocy sieci i telefonów komórkowych dotyczącego dzieci i młodzieży. Problem ten sięga ponad połowy młodego pokolenia. Do takich działań, jakie określamy, możemy zaliczyć: robienie fotografii bądź filmów i zamieszczanie ich w mediach społecznościowych bez zgody drugiej osoby (ośmieszając przy tym ofiarę), zastraszanie i wyzywanie w sieci lub podszywanie się pod kogoś.

Anonimowość może bez problemów sprzyjać wyzbyciu się zahamowań, które sprzyjają ujawnianiu się swoich skrywanych emocji czy obaw, a także negatywnych stanów, np. gniewu. Każde nieprzyjemne zdarzenie jest w stanie spowodować niekontrolowany atak złości. Zwłaszcza wśród młodych ludzi często łączy się to z odwetem, ponieważ odbywa się to z braku wykształconego poczucia empatii. Często kończące się kłótniami, obelgami, czy tzw. trolling (negatywne komentowanie treści, by sprowokować konkretne czyny: kłótnie, groźby itp.). Częstym problemem związanym z anonimowością jest podszywanie się pod inną osobę oraz występujące wybuchy agresji. W mediach społecznościowych są tworzone zamknięte grupy, dla danej społeczności czy portale, gdzie osoby mogą wyładować swoją frustrację. Niestety ofiara jest bardziej narażona na ataki i bezbronna, ponieważ często nie wie kto, jest prowodyrem takich sytuacji, a taka osoba pozostaje bezkarna.

Narkomania wśród nieletnich

Przyjmuje się, że także środki odurzające mają duży wpływ na przestępczość nieletnich. Wskazują na to badania statystyczne. Występują jednak pewne wątpliwości między narkotykami a przestępczością, dlatego bada się ją na dwóch płaszczyznach: kryminalizacji czynności dotyczących narkotyków (na przykład przemyt lub handel) oraz jaki ma wpływ środków odurzających na popełnianie przestępstwa.

Środki odurzające same w sobie nie wywołają zachowań przestępczych oraz przemocy, na ich wpływ ma osobowość osoby zażywającej oraz otoczenie, w którym się znajduje. Niestety brak wiedzy społeczeństwa prowadzi do błędnego postrzegania, w jaki sposób działają substancje odurzające. Również raporty dotyczące narkotyków są celowo cenzurowane (np. dokumenty WHO). Problem sięgania po środki psychoaktywne, nie dotyczy tylko osób sięgających po nie – ma on duży wpływ na społeczeństwo oraz rodzinę, w której dana jednostka się znajduje. Według koncepcji Paula B. Hortona i Gerarda R. Leslie'a zjawisko to nazywamy problemem społecznym, które według opinii publicznej jest niepożądane. Niestety w dużym stopniu przy ocenie osób uzależnionych, kierujemy się stereotypowym myśleniem, że to oni są sprawcami czynów przestępczych lub przemocy. Jednak zanim dokonali takich czynów, oni sami często doświadczali takich zachowań, będąc ofiarą.

Osoby nieletnie, które sięgają po narkotyki nie doświadczyły zaspokajania podstawowych potrzeb takich jak bezpieczeństwo, miłość, przynależność głównie przez rodziców lub ich realizacja była nadmierna – brak usamodzielnienia, kontrola. Takie jednostki są bardziej podatne na wpływy rówieśników, gdzie będą mogli zaspokajać swoje potrzeby, które nie były zrealizowane przez opiekunów. Zażycie narkotyków może dawać im poczucie samokontroli, ucieczki przed problemami, przynależności do danej grupy społecznej, czy wywołanie pozytywnych emocji. Ucieczka przed własną sytuacją życiową i bagażem przykrych doświadczeń, gdzie doświadczali przemocy jawnej w dzieciństwie, jest dużą pokusą. Również czynnikiem mającym duży wpływ na narkomanię ma uzależnienie wśród rodziców, gdzie może to stanowić „wolną” rękę do sięgania po środki psychoaktywne.

Przestępczość nieletnich jest pojęciem złożonym i  składa się na nie wiele czynników. Głównymi czynnikami, które we współczesnym świecie i rzeczywistości mają na nie wpływ jest cyberprzemoc, zażywanie środków odurzających oraz wpływ środowiska. Niestety nie istnieje złoty środek, by zminimalizować odsetek przestępczości nieletnich. Ważna jest rozmowa, pomoc oraz poświęcony czas, jaki możemy dać naszym podopiecznym, by uchronić lub przestrzec przed konsekwencjami popełnianych czynów.

Bibliografia

1.  W. Whyte (i in.). O przestępczości nieletnich,Polski Uniwersytet Ludowy, Filadelfia 1957, s. 57.
2.  Z. Majchrzyk, Nieletni, młodociani i dorośli sprawcy zabójstw, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2001.
3. K. Bułat (i in.). Kryminologia, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2007.
4. T. Sołtysiak, A. Nowakowska, Młode pokolenie ofiary czy sprawcy przemocy?, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2010.