W analizach dotyczących rozpowszechnienia diety wegetariańskiej wskazuje się, że wciąż największy odsetek wegetarian znajduje się w Indiach (40%), co przeważnie związane jest z kwestiami religijnymi oraz socjoekonomicznymi. Spośród państw europejskich najwięcej osób deklaruje unikanie mięsa w Niemczech (9%), we Włoszech (7%) oraz w Szwajcarii (5%). W pozostałych krajach stosowanie diet wegetariańskich deklaruje około 0,3–4% [1].
Liczba wegetarian w Polsce systematycznie się zwiększa. O ile raport CBOS z 2014 r. wskazywał, że odsetek ten wynosił około 1%, tak aktualne analizy komercyjne ujawniają, że liczba osób stosujących dietę wegetariańską przekroczyła 1 mln, co stanowi około 3% społeczeństwa, a niektóre źródła podają, że w grupie młodych osób (25–34 lata) na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej może być nawet co 10 osoba [2, 3].
Popularność wegetariańskiego stylu jedzenia rośnie również wśród dzieci i młodzieży. Wyniki niemieckiego badania EsKiMo II wskazują, że 3,3% dzieci i młodzieży przestrzega diety wegetariańskiej: 1,4% dzieci w wieku 6–11 lat oraz 5,0% dzieci w wieku 12–17 lat [4].
Odmiany wegetarianizmu
Wegetarianizm ma wiele różnych odmian, które są zależne od pola akceptowanych produktów spożywczych przez wegetarian. W zależności od tego, czy dopuszcza się w spożyciu jaja, mleko i jego przetwory lub ryby można go podzielić na różne rodzaje przedstawione w tabeli 1.
Wśród różnych odmian weganizmu pojawiają się także bardzo restrykcyjne i dyskusyjne z punktu widzenia dietetycznego formy stosowanego stylu żywienia, jak np. frutarianizm (pozwalający na spożywanie wyłącznie owoców), witarianizm (polegający na spożywaniu wyłącznie surowych warzyw i owoców), liquidarianizm (dopuszczający surowe jedzenie jedynie w formie płynu) oraz sprautarianizm (pozwalający na spożywanie wyłącznie kiełków i nasion) [1].
Natomiast coraz bardziej popularnym w ostatniej dekadzie stylem odżywiania posiadającym cechy wegetarianizmu, ale pozostającym w liberalnym stosunku do spożywania mięsa, jest fleksitarianizm, który obok Diety DASH i diety śródziemnomorskiej jest uważany za jeden z preferowanych stylów żywienia z uwagi na działanie prozdrowotne. Jest on definiowany jako styl jedzenia odnoszący się do osób, które przestrzegają zasad diety wegetariańskiej w przeważającej większości, ale nie ściśle i restrykcyjnie, od czasu do czasu jedząc mięso lub ryby. Fleksitarianizm bywa wymiennie używany ze wspomnianym wcześniej semiwegetarianizmem [6].
Korzyści metaboliczne płynące z diety wegetariańskiej
Znane są powszechnie korzystne związki diet wegetariańskich z poprawą stanu zdrowia fizycznego, osiąganiem lepszych efektów metabolicznych i prewencją wobec różnych chorób. Wegetarianie i weganie są narażeni na mniejsze ryzyko wystąpienia m.in. choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego i niektórych rodzajów raka [7, 8]. Dieta wegetariańska koreluje z niższą częstością występowania nadwagi i otyłości w porównaniu ze standardową dietą uwzględniającą mięso. Stwierdzono również, że wegetarianie mają mniejsze ryzyko zachorowania na cukrzycę, chorobę uchyłkową jelit i zaćmę [9]. Stanowisko Akademii Żywienia i Dietetyki podkreśla, że odpowiednio zaplanowane i zbilansowane diety wegetariańskie, w tym wegańskie, są zdrowe i odpowiednie pod względem odżywczym, wiążą się z korzyściami zdrowotnymi w zapobieganiu i leczeniu niektórych chorób, zużywają mniej zasobów naturalnych oraz wiążą się ze znacznie mniejszymi szkodami dla środowiska [7, 8]. O ile korzyści metaboliczne ze stosowania diet bezmięsnych są znane już od dawna, tak związek wegetarianizmu i weganizmu ze stanem psychicznym stanowi dość nowy obszar badań, wymagający ciągłej eksploracji.
Diety wegetariańskie i ich związek z ogólnym stanem emocjonalnym
Liczba badań w obszarze emocji i szeroko pojętego stanu psychicznego oraz związków z wegetarianizmem sukcesywnie się zwiększa. W myśleniu intuicyjnym pojawia się hipoteza, że skoro diety bezmięsne wiążą się z szerokim wachlarzem korzyści metabolicznych, to w obszarze psyche efekty powinny być równie pozytywne. Jednak wyniki badań wcale nie są takie oczywiste, a rezultaty prowadzonych analiz wciąż są niejednoznaczne.
Z jednej strony zauważa się podobne rezultaty, jak w przypadku konsekwencji metabolicznych. W badaniu Beezhold i wsp. prowadzonym z udziałem wegan, gdzie większość osób badanych stanowiły kobiety (78%), zauważono zmniejszenie nasilenia stresu oraz lęku w grupie stosującej dietę wegańską. Wyniki te jednak były związane z płcią. Zaobserwowano, że niższy poziom lęku u badanych osób stosujących dietę wegańską występował w grupie mężczyzn i wiązał się również z dziennym spożyciem owoców i warzyw. Natomiast w grupie weganek odnotowano niższe natężenie stresu, które korelowało także z niższym dziennym spożyciem słodyczy [10]. Z kolei w badaniu Velten i wsp. zauważono już odwrotne zależności i odnotowano, że osoby deklarujące stosowanie diety wegetariańskiej wykazywały gorsze wyniki na skali oceniającej ogólny dobrostan psychiczny oraz wyższe wyniki na skali problemów psychicznych, w której zawierały takie zmienne, jak objawy depresyjne, natężenie stresu oraz przeżywanie lęku. Nie mniej jednak autorzy zwracają uwagę, że nie tyle sama dieta może być przyczyną trudności psychologicznych, ale wegetarianizm może być bardziej jednym ze sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami, a trudności psychologiczne poprzedzały zmianę stylu jedzenia [11].
| Odmiana | Charakterystyka |
| Laktowegetarianizm | Wyklucza się mięso i ryby, dopuszcza się spożywanie produktów roślinnych oraz mleka i jego przetworów |
| Owowegetarianizm | Wyklucza się mięso i ryby, dopuszcza się spożywanie produktów roślinnych oraz jaj |
| Laktoowowegetarianizm | Wyklucza się mięso i ryby, dopuszcza się spożywanie produktów roślinnych oraz jaj, mleka i jego produktów |
| Laktoowopescowegetarianizm | Wyklucza się mięso, dopuszcza się spożywanie produktów roślinnych, jaj, mleka i jego przetworów oraz ryb |
| Semiwegetarianizm | Dopuszcza się spożywanie produktów roślinnych, jaj, mleka i jego przetworów, ryb oraz drobiu |
| Weganizm | Dopuszcza się spożywanie wyłącznie produktów pochodzenia roślinnego |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [4,5]
Powyższe wyniki próbuje łączyć Lavallee wraz z zespołem, który zaobserwował, że związki wegetarianizmu ze zmianami stanu emocjonalnego mogą być uwarunkowane kulturowo. W badaniu tym odnotowano, że dieta wegetariańska nie miała związku ze zmianami stanu psychicznego w obserwowanych grupach ze Stanów Zjednoczonych, Rosji oraz Niemiec, ale zauważono podwyższony poziom lęku i depresji w grupie pochodzącej z Chin. Autorzy zwracają uwagę, że niezwykle ważne jest uwzględnienie w podobnych badaniach dokładnego składu dietetycznego diet wegetariańskich, przekonań kulturowych osób badanych oraz warunków ekonomicznych [12]....
