Zaburzenia integracji sensorycznej

Człowiek odbiera świat przez zmysły – wie to każdy z nas. Jednak odbiór to tylko jeden z elementów, na które składa się cały proces IS. Dziecko musi jeszcze uporządkować i posegregować odebrane bodźce. Dopiero wówczas zdobędzie umiejętność zapamiętania nowych informacji i wykorzystania ich do opracowania działań. Rozwój integracji sensorycznej zaczyna się już w okresie płodowym, a zakończenie kształtowania IS przypada mniej więcej na 8 rok życia. Zaburzenia integracji sensorycznej polegają na dysfunkcji we właściwym odbiorze i przetwarzaniu bodźców. Zobacz, jak objawiają się zaburzenia IS w codziennym funkcjonowaniu i jakie są przyczyny powstania trudności.

W tym artykule:

1. Czym są zaburzenia integracji sensorycznej?
2. Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci w wieku przedszkolnym – objawy.
3. Jak leczyć zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci?
4. Terapia Sensoryczna – dla kogo?

CZYM SĄ ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ?

Jeśli chcemy dobrze zrozumieć, na czym polegają zaburzenia integracji sensorycznej, warto poznać samą definicję integracji sensorycznej. Czym jest integracja sensoryczna w skrócie określana IS?

Najprościej mówiąc integracja sensoryczna jest to ,,składanie całości’’. Dokładnie tak tłumaczone jest łacińskie słowo ,,integratio’’, z którego wywodzi się pojęcie IS. Jest to zdolność człowieka do odbierania, rozumienia i przetwarzania informacji dostarczanych przez zmysły. Informacjami są wrażenia sensoryczne (bodźce) napływające przez receptory. Mówiąc o zmysłach, mamy na myśli: wzrok, dotyk, węch, smak, słuch oraz czucie głębokie (zmysł proprioceptywny) i zmysł równowagi. To właśnie dzięki IS człowiek ma umiejętność porządkowania, grupowania i łączenia w spójną całość pojedynczych bodźców. To ważny proces neurologiczny, dzięki któremu jednostka potrafi przełożyć odebrane bodźce na celowe działanie.

Gdy ta złożona funkcja mózgu przebiega prawidłowo i nie pojawiają się żadne czynniki zakłócające odbiór bodźców, wówczas motoryka ciała bez problemu dostosowuje się do warunków panujących w otoczeniu i reaguje na przyswojone informacje. Warto pamiętać, że integracja sensoryczna to nie tylko motoryka ciała. IS ma również duży wpływ na ogólny rozwój dziecka, jego zdolność do uczenia się, zapamiętywania oraz samoocenę.

Gdy proces integracji sensorycznej przebiega niewłaściwie, wówczas oczywiste jest, że codzienne funkcjonowanie dziecka ulega zaburzeniu. Widoczne niepokojące zachowania i problemy z wykonywaniem codziennych, rutynowych czynności związanych z planowaniem ruchu, mową czy percepcją wzrokową mogą świadczyć o zaburzonej współpracy układów biologicznych z systemami zmysłowymi (bodźcami)). Mówimy wówczas o zaburzeniach integracji sensorycznej.

ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM – OBJAWY

Poniżej przedstawiamy najbardziej typowe i najczęściej pojawiające się symptomy zaburzeń sensorycznych u dzieci w wieku przedszkolnym. Należy jednak pamiętać, że wymienione główne objawy zaburzeń IS stanowią jedynie przykłady. Każde niepokojące zachowanie dziecka i rozwój odbiegający znacznie od normy wymaga konsultacji specjalistycznej, szczegółowych badań i diagnozy. Wśród charakterystycznych objawów zaburzenia integracji sensorycznej w wieku przedszkolnym 4-6 lat możemy wymienić:

• Obniżoną lub wzmożoną wrażliwość na bodźce odbierane poprzez zmysły (np. przesadna reakcja na dźwięki płynące z otoczenia, drażliwość na dotyk i przytulanie).
• Zaburzenia mowy (opóźniony rozwój mowy, niewłaściwa artykulacja, jąkanie, brak płynności wypowiedzi, mowa zrozumiała tylko dla najbliższego otoczenia).
• Wzmożoną aktywność lub wyraźnie obniżoną aktywność (apatyczność).
• Problemy z opanowaniem umiejętności samoobsługowych.
• Niechęć do wykonywania czynności związanych z higieną osobistą (np. mycia zębów, mycia głowy).
• Unikanie udziału w zabawach i ćwiczeniach ruchowych.
• Zmienny nastrój (w tym możliwe zachowania agresywne), impulsywne reakcje na zaistniałe sytuacje.
• Problemy z opanowaniem umiejętności jazdy na rowerze oraz hulajnodze.
• Potykanie się o przedmioty znajdujące się na podłodze, obijanie się o przedmioty (np. o futrynę drzwi), problemy z utrzymaniem właściwej równowagi, niezgrabne ruchy.
• Niezauważanie ran, uderzeń, skaleczeń, otarć na ciele itp.
• Trudności z opanowaniem podstawowych czynności dnia codziennego (np. zakładanie i zdejmowanie obuwia, zapinanie butów na rzepy, zasuwanie suwaka w kurtce, zapinanie guzików, wycinanie po linii, wiązanie supełków itp.).
• Problemy z rozumieniem poleceń i zadań do wykonania.
• Problemy z koncentracją uwagi i skupieniem się na wykonywanym zadaniu.

Pamiętajmy, że pierwsze objawy zaburzeń IS często są widoczne bardzo wcześnie, bo już w okresie niemowlęcym lub u dzieci do 3 roku życia. Rodzice dzieci z zaburzeniami sensorycznymi rzadko dostrzegają skoki rozwojowe u swojego dziecka do 1 roku życia. Obserwują raczej opóźnienia w rozwoju funkcjonalnym (np. późne siadanie i raczkowanie lub jego brak, opóźnienie rozwoju mowy itp.).

Do najczęstszych symptomów zdecydowanie należą ogólne trudności z jedzeniem (m.in. ze ssaniem, gryzieniem), zaburzenia snu (np. problemy z zasypianiem, niespokojny sen), obniżona, lub wprost przeciwnie podwyższona reakcja na ucisk i ból, oraz rozdrażnienie podczas wykonywania rytualnych czynności (np. ubierania się, rozbierania, mycia głowy, czesania). Dzieci z zaburzoną integracją sensoryczną mogą przejawiać nadmierną ruchliwość lub apatyczność. Maluchy mogą wykazywać wyraźną niechęć do kontaktów dotykowych (np. przytulania, całowania, głaskania) lub wprost przeciwnie, domagać się bardzo silnych uścisków i nieustannej bliskości.

JAK LECZYĆ ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ U DZIECI?

Terapia Integracji Sensorycznej to bardzo skuteczna metoda pracy z dziećmi w wieku 0-12 lat. Może być prowadzona wyłącznie przez terapeutę, posiadającego certyfikat i uprawnienia do pracy z osobami z zaburzeniami integracji sensorycznej. Jej forma różni się od klasycznych metod terapii. Nazywana często ,,naukową-zabawą’’ i ,,pedagogiką zabawy’’ opiera się na wciągającej aktywności ruchowej przy jednoczesnym zaangażowaniu sfery poznawczej i emocjonalnej pacjenta. To ciekawe odkrywanie, eksperymentowanie, zadania ruchowe i zabawa, podczas których do dziecka docierają te bodźce i stymulatory, na które jego system nerwowy ma zapotrzebowanie.

Terapia IS to również odpowiednio przygotowane miejsce pracy, pomoce dydaktyczne i specjalistyczny sprzęt terapeutyczny. W czasie spotkań terapeutycznych opiekun przy wykorzystaniu dostępnych narzędzi terapeutycznych stymuluje poszczególne zmysły dziecka, umożliwiając mu świadome odbieranie i doświadczanie wrażeń zmysłowych (np. dotyku, węchu).

TERAPIA SENSORYCZNA – DLA KOGO?

Terapia Integracji Sensorycznej z powodzeniem wykorzystywana jest w pracy z dziećmi już od pierwszych miesięcy ich życia do około 12 roku życia. Skierowana jest w szczególności do dzieci z:

• zaburzonym rozwojem ruchowym;
• opóźnionym rozwojem mowy;
• grupy ryzyka oszacowanego na podstawie wywiadu około medycznego (np. wcześniactwo, czynniki dziedziczne);
• zaburzeniami ze spektrum autyzmu (autyzm wczesnodziecięcy, autyzm atypowy, zespół Aspergera, mutyzm wybiórczy, dziecięce zaburzenia dezintegracyjne);
• nadpobudliwością ruchową (zobacz, czym jest ADHD);
• Zespołem Downa;
• upośledzeniem umysłowym;
• mózgowym porażeniem dziecięcym;
• zaburzeniami koncentracji uwagi (ADD);
• trudnościami szkolnymi.

Terapeuta, planując indywidualne zajęcia z pacjentem pod uwagę bierze przede wszystkim diagnozę, wiek dziecka i fazę rozwoju. Zajęcia nie mogą być ani zbyt łatwe, ani za trudne do wykonania. Najważniejsze, aby dziecko brało czynny udział w aktywności, a nie było jedynie biernym obserwatorem działań wykonywanych przez terapeutę. Dążenie do jak największej samodzielności podczas wykonywania czynności, samoświadomości, samopoznania i poczucia sprawstwa to ważne elementy terapii sensorycznej.

Źródła:

• Ulla Kiesling „Integracja sensoryczna w dialogu”, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2017.
• Polly Godwin Emmons, Liz McKendry Anderson „Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej” Wydawnictwo K.E.Liber, Warszawa 2007.
• Carol Stock „Nie-zgrabne dziecko”, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2018.
• Daria Jodzis „Dysfunkcje integracji sensorycznej a sprawność́ językowa dzieci w młodszym wieku szkolnym”, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2013.