Skąd bierze się wypalenie zawodowe i czy można go uniknąć?

Trudności z koncentracją, rozdrażnienie, zaburzenia snu, brak motywacji do działania i rozwoju oraz narastający brak satysfakcji z pracy. Czy zastanawiałeś się kiedyś, co to jest wypalenie zawodowe i jakie charakterystyczne objawy mogą świadczyć o tym stanie? Niektórzy mylnie nazywają syndrom wypalenia zawodowego przewlekłym stresem lub fizycznym przemęczeniem związanym z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Dziś opowiemy o tym, jakie symptomy są powodem do niepokoju i co robić, gdy stan ten coraz intensywniej wpływa na nasze funkcjonowanie nie tylko w życiu zawodowym, lecz również osobistym.

1. Co to jest wypalenie zawodowe?
2. Czy wypalenie zawodowe to choroba?
3. ,,Sprzedawcy uśmiechu’’, a więc kto jest narażony na syndrom wypalenia zawodowego?
4. Wypalenie zawodowe – objawy.
5. Po czym poznasz wypalenie zawodowe? – etapy.
6. Wypalenie zawodowe – leczenie.

CO TO JEST WYPALENIE ZAWODOWE?

Każdy ciekawski bez problemu znajdzie rzetelną definicję wypalenia zawodowego, bo od prawie 50 lat psychologowie i inni specjaliści posiłkują się tą samą definicją. Jak więc rozumieć to pojęcie? Syndrom wypalenia zawodowego to odczuwanie wyczerpania w sferze zawodowej – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Wyczerpanie to objawia się na różne sposoby od frustracji, złości i irytacji po poczucie przepracowania, ciężkości psychicznej, przygnębienia, znudzenia, apatii i poczucia beznadziejności. A jak to się przedstawia w liczbach? Czy problem ten naprawdę jest poważny i postępujący? Najnowsze badania UCE Research i SYNO Poland ujawniły niepokojące dane:

CZY WYPALENIE ZAWODOWE TO CHOROBA?

Czy wiesz, że od 01 stycznia bieżącego roku Światowa Organizacja Zdrowia wpisała syndrom wypalenia zawodowego na listę Międzynarodowej Statystyki Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych? Oznacza to, że od 2022 roku wypalenie zawodowe jest uznane za jednostkę chorobową, która powinna podlegać leczeniu. Jednak, jak to w różnych rozporządzeniach i prawie bywa, nie zawsze nowy zapis wpływa na zmiany innych przepisów. Wypalenie zawodowe jest doskonałym tego przykładem. Bo choć syndrom nazwany został przez WHO chorobą, to jednak w Polsce pacjentowi nie przysługuje z tego tytułu zwolnienie lekarskie. Lekarz specjalista po postawieniu diagnozy nie wręczy L4, chyba że stwierdzi inne zaburzenie lub schodzenie psychiczne, które uniemożliwia kontynuowanie obowiązków zawodowych (np. depresję, zaburzenia lękowe, nerwice, chorobę afektywną dwubiegunową).

,,SPRZEDAWCY UŚMIECHU’’, A WIĘC KTO JEST NARAŻONY NA SYNDROM WYPALENIA ZAWODOWEGO?

Wspomnieliśmy na początku, że wiele osób definiuje wypalenie zawodowe, jako przewlekły stres. Tymczasem chroniczny stres nie jest jednym z objawów wypalenia zawodowego, a jego następstwem. Jest to odpowiedź organizmu na przeżywany stres w pracy. Osoby, które wykonują stresującą pracę oraz pracownicy, których charakter obowiązków wymaga dużego zaangażowania emocjonalnego, są szczególnie narażeni na wypalenie zawodowe. O kim mowa?

Wypalenie zawodowe nauczycieli, pedagogów, psychologów, pracowników socjalnych, pielęgniarek, lekarzy, sprzedawców, agentów, stewardess, kelnerów oraz osób na stanowiskach kierowniczych – to zawody, które wymagają intensywnych i często niełatwych kontaktów z ludźmi. Osoby te nierzadko podejmują odpowiedzialne decyzje oraz doświadczają dużych obciążeń psychicznych związanych z wykonywaniem swoich codziennych obowiązków. Praca o charakterze emocjonalnym zawsze wiąże się z dużym poczuciem odpowiedzialności za innych. Klienci są różni, a ich reakcje nieprzewidywalne. To nie czysta matematyka, informatyka, rachunki i programowanie (choć osoby zawodowo związane z naukami ścisłymi również mogą doświadczyć wypalenia zawodowego).

Jeśli znajdujesz się w jednej z wymienionych wyżej grup zawodowych szczególnie narażonych na wypalenie zawodowe, to z pewnością wiesz, o jakim charakterze pracy i stresie mowa. Są to pracownicy nazywani ,,sprzedawcami uśmiechu’’. Ich praca silnie powiązana jest ze wsparciem emocjonalnym innych i dzieleniem się przyjemnymi emocjami. W kontaktach z klientami nie ma przecież miejsca na takie uczucia jak: irytacja, gniew, zażenowanie czy niechęć. Entuzjazm, stała gotowość do działania, gracja, wdzięczność i zadowolenie widoczne w mimice twarzy – to wizytówka dobrego pracownika. W pracy nie ma miejsce na cierpienie. Bez względu na stan psychiczny i sytuację życiową pracownik ma prezentować pozytywną postawę. Czy takie podejście może skończyć się dobrze?

CIEKAWOSTKA

Uśmiechnij się! Nieważne, że masz w domu dziecko z wysoką temperaturą. Nikogo nie obchodzi też, że Twój wieloletni związek się rozpada lub kredyt hipoteczny zaraz pozbawi całą rodzinę dachu nad głową. Uśmiech w pracy i właściwa mimika – to się liczy, a nie Twoje ukryte emocje, wewnętrzne rozterki i życie osobiste. Takie właśnie wymagania stawia się setkom pracowników Keihin Electric Express Railway w Japonii. Inteligentne oprogramowanie do rozpoznawania twarzy, każdego ranka wita wszystkich pracowników rozpoczynających zmianę. I uwaga! Jeśli ocena uśmiechu będzie negatywna, a sytuacja ta będzie się powtarzać, wówczas uśmiechnięty od ucha do ucha przełożony wręczy dyscyplinarne zwolnienie z pracy wiecznie niezadowolonemu pracownikowi.

Czy to się dzieje naprawdę? Oczywiście! Mało tego, program komputerowy komunikuje się z pracownikami. Jeśli ocena będzie zbyt niska nie omieszka powiedzieć smutasowi, że jego mina jest zbyt poważna, grymas odpychający, a kąciki ust za mało uniesione. Widocznie zaznaczone zmarszczki mimiczne to znak, że pracownik spisuje się na medal i zasłużył na noszenie plakietki, na której widnieje jego własne oblicze z najlepszym uśmiechem oczywiście. Przyznamy, że i dla nas to wszystko brzmi jak science-fictionJ.

Fot. 1 The Sun News UK

WYPALENIE ZAWODOWE – OBJAWY

Cały proces wypalenia zawodowego dzieli się na trzy główne fazy, w których kolejno występują: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja (mechaniczne działania i poczucie bezosobowości) oraz obniżenie oceny własnych dokonań i umiejętności. Co się z nami dzieje, gdy syndrom bez pytania ,,wpycha’’ się do naszego życia i sieje zamieszanie w głowie? Wówczas stajemy w miejscu na płaszczyźnie zawodowej. Gasną motywacja do działania i produktywność, a co za tym idzie, perspektywa dalszego rozwoju zawodowego niknie w oczach. Jesteśmy ciągle niezadowoleni ze swojej pracy i działań – nawet jeśli jeszcze kilka miesięcy temu z uśmiechem na twarzy przekraczaliśmy próg firmy. Nie zapominajmy bowiem, że wypalenie zawodowe nie dotyczy tylko osób, które w przeszłości zdecydowały się na podjęcie pracy jedynie z pobudek finansowych. Absolutnie!

Z syndromem tym często borykają się osoby, dla których praca była nie tylko zajęciem niezbędnym do zapewnienia sobie godnego życia. Bardzo często są to ludzie, którzy niegdyś prezentowali postawę pełną pasji, zaangażowania i miłości do pracy. Co więcej, osoby, które doznają wypalenia zawodowego, wcześniej mogły być pracoholikami. Niestety na skutek przepracowania, długotrwałego obciążenia obowiązkami i wielozadaniowości, coś się ,,wypaliło’’… stawiane wymagania związane z pracą zaczęły przekraczać możliwości pracownika. Mamy poczucie, że wyciskamy z siebie całą energię, ale nie otrzymujemy nic w zamian. Codziennej pracy towarzyszą stałe napięcie, drażliwość, obniżona aktywność i ogromne problemy z koncentracją. Do tego dochodzą schorzenia natury fizycznej jak na przykład bóle głowy, problemy gastryczne i zaburzenia snu. Relacje z innymi również są mocno nadszarpnięte, a kontakty społeczne ograniczone do minimum.

WYPALENIE ZAWODOWE – LECZENIE

Jak radzić sobie z wypaleniem? Niestety nie ma jednego antidotum na przerwanie przykrego stanu. Pomimo to istnieją sprawdzone strategie, dzięki którym można zminimalizować ryzyko lub uniknąć pojawienia się syndromu wżyciu zawodowym.

W okresie narastającego napięcia, przygnębienia i frustracji związanych z pracą szczególnie ważne jest wsparcie emocjonalne. Jeśli czujesz, że problem dotyczy właśnie Twojej osoby, to nie czekaj, aż stan się pogłębi. W przypadku wypalenia zawodowego rozmowa o swoich uczuciach, emocjach, obawach i doświadczeniach jest niezwykle pomocna. Jednak doskonale wiemy, że czasami dzielenie się osobistymi rozterkami z kolegą z pracy, kierownikiem czy życiowy partnerem jest niezwykle trudne i wstydliwe. W takiej sytuacji najlepszą decyzją będzie skorzystanie ze wsparcia doświadczonego psychologa lub psychoterapeuty. Szybka interwencja specjalistyczna i udział w psychoterapii pomogą Ci przezwyciężyć nasilające się objawy wypalenia zawodowego.

Pierwszy raz masz do czynienia z terminem psychoterapia? Nie jesteś pewien czy takie spotkania faktycznie okażą się pomocne w walce z Twoim problemem? Zobacz, na czym polega psychoterapia i kto może z niej skorzystać. Niestety wciąż zbyt wiele osób błędnie uważa, że spotkania z psychologiem lub psychoterapeutą są dedykowana wyłącznie osobom borykającym się z zaburzeniami psychicznymi w zaawansowanym stadium. Psychoterapię traktuje się jak ,,ostatnią deskę ratunku’’. Gdy wszystkie inne sposoby poradzenia sobie z problemem zawiodą, wówczas człowiek decyduje się na wsparcie specjalisty. Pytanie, czy naprawdę warto czekać i samemu borykać się z narastającymi objawami? Pamiętaj, że przy szybko wdrożonej psychoterapii nie tylko przezwyciężysz wypalenie zawodowe. To również właściwa droga do wypracowania skutecznych metod i strategii na przyszłość.

Źródła:

• Anczewska, P. Świtaj, J. Roszczyńska ,,Wypalenie zawodowe’’ [w:] ,,Postępy Psychiatrii i Neurologii” 2005 nr 14.
• Ostrowska, A. Michcik ,,Wypalenie zawodowe – przyczyny, objawy, skutki, zapobieganie’’ [w:] „Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka” 2013, nr 8, s. 22–25.
• Fengler ,,Pomaganie męczy’’, GWP, Gdańsk 2001.
• Ogińska-Bulik ,,Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła – konsekwencje –

Zapobieganie’’, Difin, Warszawa 2006.