Dzieci narcyza. Jak uwolnić się od narcystycznych rodziców?

Z artykułu dowiesz się:

1. Jakie cechy przejawiają osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości?
2. Dlaczego narcyzy nie wykazują empatii?
3. Jak zachowuje się rodzic-narcyz? Techniki manipulacyjne rodziców-narcyzów.
4. Jakie są przykłady strategii przetrwania dzieci rodziców z narcystycznym zaburzeniem osobowości?
5. Jak uwolnić się od przemocowego rodzica-narcyza?

Kim jest narcyz? Charakterystyczne cechy narcyza

NPD czyli narcystyczne zaburzenie osobowości potocznie nazywane jest poczuciem wyższości nad innymi. Osoba narcystyczna ponad wszystko chce czuć się wyjątkowa, lepsza od innych. Ma przekonanie, że należą jej się najwyższe stanowiska społeczne i zawodowe, szczególne względy w przestrzeganiu ogólnie przyjętych zasad czy podziw innych. Często narcyz domaga się podziwu, chociaż na niego nie zasłużył. Nigdy też nie odwzajemnia pochwały czy dobrego słowa. Nie nagradza innych. W swych działaniach jest arogancki i porywczy. Jest egocentryczny i nie ma w sobie krzty empatii. Nie rozumie uczuć innych ludzi, dlatego dochodzi do wyznaczonych celów manipulacją i krzywdzeniem. Narcyz zdobywa swoją pozycję poprzez różne manipulacje (o których piszemy poniżej).

Od narcyza nigdy nie powinniśmy spodziewać się szczerych przeprosin, ponieważ nie uważa on, żeby jakiekolwiek jego zachowania czy słowa były niepoprawne. Uważa, że winę zawsze ponosi druga strona.

Mówi  np. “przykro mi, że jesteś taka wrażliwa”, “gdybyś mnie nie prowokował, nie uderzyłbym cię”, “ przykro mi, że jesteś naiwna”. Narcyzy uwielbiają za to przyjmowanie przeprosin, ponieważ są dla nich udowodnieniem własnej wyższości. Nawet jeśli osoba bliska przyzna się do winy, nie dostanie od narcyza przebaczenia, a nawet może się spodziewać mocniejszej kary za rzekome lub rzeczywiste złe działania.

Co kryje się pod skorupą narcyza?

Aby zrozumieć zachowania narcyza warto wiedzieć, że pod skorupą postawy zapatrzenia w siebie jest dużo skrywanego wstydu i bezradności. To właśnie przez te uczucia osoba narcystyczna oczekuje od otoczenia aprobaty. Zawsze chce znajdować się w uprzywilejowanych sferach, żeby móc potwierdzać swoje przekonania o własnej wspaniałości. Osoba narcystyczna nie jest świadoma, że maskując swoje słabe strony i prezentując te najlepsze oszukuje samą siebie i innych. Robi tak, aby nie dopuścić do konfrontacji z wewnętrznym lękiem. W momencie, gdy ktoś próbuje podważyć wyobrażenie narcyza na temat siebie, staje się on porywczy, zaczyna wszystkich oskarżać, miewa napady wściekłości i agresji, a w finale – może załamać się nerwowo.

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości nigdy nie wezmą na siebie odpowiedzialności za własne błędy, ponieważ może wiązać się to z krytyką, z którą nie umieją się mierzyć. Tym bardziej nie możemy spodziewać się u nich autorefleksji, ponieważ może ona ujawnić tak mocno wypierane uczucia: bezradność i wstyd. Od osób narcystycznych nie powinno oczekiwać się wdzięczności i docenienia. Według nich wszystko im się należy od życia, a w dodatku  bardziej skupiają oni uwagę na tym czego nie dostali, niż na tym co otrzymali.
 

Jesteś ciekawy, jak może wyglądać życie z narcyzem? Zajrzyj do naszego artykułu: "Jak żyć z narcyzem i mieć spokój?"  

Rodzice z narcystycznym zaburzeniem osobowości

W rodzinie, w której jeden lub oboje rodziców mają osobowość narcystyczną, głównym celem jest zaspokojenie potrzeb rodzica. Często dzieci w tych rodzinach uczone są, aby spełniać oczekiwania rodziców, a jednocześnie nie mówić o własnych.

Zasady funkcjonowania w rodzinach narcystycznych:

1. „Narcyz nigdy się nie myli” – członkowie rodziny wiedzą, że nie można kwestionować tego co uważa narcyz, nawet w przypadku, gdy są to oczywiste błędne przekonania.
2. „Zawsze musi zostać wskazany winny” – i nigdy nie będzie to narcyz. Należy znaleźć winnego i ukarać za każdy, nawet najmniejszy problem np. stłuczenie szklanki.
3. „Popełniania błędów należy się wstydzić” – trzeba być doskonałym w każdym momencie. Błąd jest oznaką słabości, do której lepiej się nie przyznawać.
4. „Miłość i szacunek jest ograniczony” – w tych rodzinach na miłość należy sobie zasłużyć i jest ona często przydzielana dla najzdolniejszego dziecka. Kozioł ofiarny bez względu na to ile by się starał, nigdy nie zdoła spełnić oczekiwań i zasłużyć na szacunek. Jeżeli miłością jest obdarowane jedno dziecka, oznacza to, że nie wystarczy jej dla innych.
5. „Tylko uczucia narcyza się liczą” – jedyne emocje jakie powinny mieć znaczenie, to emocje narcyza. Cała reszta rodziny powinna nie przyznawać się do własnych uczuć,  i robić wszystko, by narcystyczny rodzic miał jak najlepszy nastrój (przewidywać potrzeby i ulegać jego woli) .
6. „W trakcie konfliktu tylko strona narcyza jest właściwa”. Dla osób z NPD świat jest czarno-biały, co oznacza, że istnieją ludzie albo doskonali albo bezwartościowi; dobra i zła strona. Nie ma niczego pomiędzy.
7. „Najważniejsze jest pokazywanie się światu z idealnej strony” – dla narcyza priorytetem jest to, jak inni ludzie widzą jego i jego rodzinę. Dlatego bardzo stara się, aby pokazać światu idealną wersję rodziny. np. matka wypiera się dziecka, które trafiło do szpitala z powodu próby samobójczej. Nie odwiedza go i stara się zataić tę informację przed światem. Gdy tylko dziecko wróci do domu, staje się to tematem tabu lub rodzic zaczyna wykorzystywać ten fakt do udowadniania słabości dziecka (manipuluje wzbudzając poczucie winy).

Rodzice narcystyczni niejako „trenują” swoje dzieci do wypełniania ról, które mają utrzymać ich władzę. Często też same dzieci starają się wejść w rolę, która zapewnia im przetrwanie. Zdarza się, że role się zmieniają.

Przykłady strategii przetrwania dzieci rodziców z narcystycznym zaburzeniem osobowości:

• Złote dziecko – jest to ulubione dziecko narcyza. Narcyz często używa tego zwrotu „ulubieniec”. Często jest ono traktowane jako doskonały potomek, który staje się wizytówką na zewnątrz. Dzieci te, aby zachować miłość rodzica spełniają jego wszystkie oczekiwania, mają najlepsze oceny w klasie, wygrywają konkursy. Wszystko po to, aby zasługiwać na szacunek, czy gesty bliskości.
• Kozioł ofiarny – jest to często najsłabsze dziecko. Na niego narcyz przelewana wszystkie niepowodzenia. Tłumi sukcesy dziecka, a akcentuje porażki. Nieważne jak dziecko się stara, nigdy nie udaje się mu spełnić oczekiwań.
• Latająca małpa – jest to dziecko, które przejmuje zachowania rodzica i sam zaczyna obrażać, manipulować i wspierać okrutne zachowania narcyza. Dzieci te same mogą przejawiać skłonności narcystyczne.
• Bohater – dziecko, które przejmuje odpowiedzialność za rodzinę. To on szykuje rodzeństwo do szkoły, pomaga im przy lekcjach, robi zakupy czy gotuje. Staje się opiekuńczym rodzicem, którego brak w tej rodzinie. Bohaterowi najtrudniej wyprowadzić się z domu rodzinnego, bo pomimo ciężaru obowiązków, czuje odpowiedzialność za funkcjonowanie rodziny.
• Maskotka – najczęściej jest to najmłodszy i/lub najsłodsze dziecko. Pełni rolę błazna, który sztucznie rozładowywanie napięcia żartując, czy zmieniając temat.
• Zagubione dziecko – wycofane, ciche i zamknięte w sobie. Stara się być jak najdalej od rodzinnych konfliktów, same zazwyczaj nie sprawia kłopotów. Jego głównym celem jest nie zwracanie na siebie uwagi.
   

Techniki manipulacyjne narcyza

Narcyz stosuje wiele technik (manipulacji), aby pozostawić siebie w pozycji najważniejszego członka rodziny. Jedną z nich jest projekcja – rodzic przypisuje swoje negatywne i niewygodne cechy dziecku, np. narcyz zarzuca nastolatkowi wybuchowość i brak kontroli nad emocjami. W rzeczywistości wybuchy złości dziecka są spowodowane agresywnymi zachowaniami narcystycznego rodzica. Projekcją nazywamy również obwinianie ofiary np. “zdenerwowałaś mnie i dlatego rzuciłem talerzem.”

Kolejną manipulacją jest zawstydzane. To szczególnie groźna manipulacja wobec dziecka, które nie jest jeszcze w pełni ukształtowane. Godzi w poczucie wartości i pewności siebie. Zawstydzanie może dotyczyć rzeczywistych niedoskonałości lub zupełnie niezgodnych z prawdą. Dziecko o normalnej budowie ciała może być nazywane grubym. Tego typu działania mogą powodować w przyszłości napady paniki, bardzo niską samoocenę, wręcz nienawiść wobec siebie i samookaleczanie.

Umniejszanie/deprecjonowanie, czyli obniżanie wiary innych w ich umiejętności to kolejny przykład techniki manipulacyjnej. Osoba narcystyczna stosuje zasadę “kłamstwo powtórzone 100 razy staje się prawdą” i aż do skutku manipuluje żartami, sugestiami, tylko po to, aby obniżyć do minimum poczucie wartości, dzięki czemu podwyższa własną pozycję. Typowe sformułowania to: “Wcale się tak nie czujesz”, “Nie znasz się na żartach”, “Twoje rodzeństwo nigdy by się tak nie zachowało”, “Ciebie nie da się już niczego nauczyć” ,“nie moja wina, że niczego nie pamiętasz”. Słysząc takie komunikaty dzieci zaczynają wierzyć, że to jednak wszystko ich wina.

Jak uwolnić się od przemocowego rodzica-narcyza?

Osoby żyjące w rodzinach narcystycznych często nie wiedzą, że to co się u nich dzieje jest przemocą. Co więcej, na skutek poddawania się manipulacjom są przekonani, że tak wyglądą relacje w każdej rodzinie. Dzieci pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych same zakładają takie rodziny z innym narcyzem, bo jest on odzwierciedleniem relacji i zasad wyniesionych z domu. Ponieważ łatwo im grać rolę idealnej rodziny, osobom z zewnątrz trudno dostrzec problemy i ruszyć z pomocą. Dlatego dzieci z rodzin narcystycznych często dopiero po wielu latach dowiadują się, że żyją całą czas z traumą spowodowaną tym, co działo się w domu. Niestety bywa i tak, że ofiary nigdy sobie tego nie uświadomią.

Jeśli uda się dostrzec dysfunkcję panującą w rodzinie, czyli siebie w roli ofiary narcyza, pierwszym odruchem jest zwykle chęć nakłonienia narcyza do poddania się terapii, by rodzina mogła być szczęśliwa. Główną zasadą udanej terapii jest chęć zmiany, a dla osoby narcystycznej jest to coś, czego unika od zawsze. Zmiana jest związana z konfrontacją i sięgnięciem głęboko, tam gdzie skrywa się wstyd i lęk, czyli zwykle w dziecięcych wspomnieniach osoby narcystycznej.  Dlatego złudne są nadzieje na poprawę u takich osób. Oczywiście nie jest to nierealne, jednak chęć zmiany musi wyjść od osoby z zaburzeniem. To co możesz zrobić, to zadbać o siebie i udać się na terapię indywidualną, jeśli narcyz odmówi udziału w terapii rodziny/pary. Twoja trauma może wpływać na każdy element życia. Uwolnienie się od niej będzie jak pozbycie się ogromnego ciężaru, który nosiło się przez tyle lat. Możliwe, że po raz pierwszy opowiesz, jak się naprawdę czujesz z tym, co działo się w domu. Na spotkaniach będziesz uczył się od nowa kochać siebie i stawać asertywnym. W przypadku narcystycznego partnera kwestia ucięcia kontaktu jest o wiele prostsza i bardziej realna niż w przypadku rodzica. Dlatego dzięki terapii krok po kroku nauczysz się jak dbać o siebie w kontakcie z rodziną, jak mówić „nie” i jak utrzymywać z nią poprawne relacje.

Bez względu na to, czy wybierzesz terapię online, czy stacjonarnie, jesteśmy dla Ciebie. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki specjalistów zdrowia psychicznego i znajdź terapeutę lub terapeutkę dopasowanego do Twoich potrzeb!
 

 Bibliografia:
Julie L. Hall, rok 2021 „W cieniu narcyza: Jak rozpoznać toksyczną relację i uwolnić się z niej”