Zaburzenia dysocjacyjne – rodzaje, objawy i sposoby leczenia

Dowiedz się:

1. Co to jest dysocjacja?
2. Co to są zaburzenia dysocjacyjne?
3. Kiedy mechanizm obronny przyjmuje postać zaburzenia?
4. Gdzie szukać przyczyn zaburzeń dysocjacyjnych?
5. Jakie są rodzaje i charakterystyczne objawy zaburzeń dysocjacyjnych.
6. Gdzie szukać pomocy i jak leczyć zaburzenia dysocjacyjne?

CO TO JEST DYSOCJACJA?

Dysocjacja to naukowy termin, który większości z nas kojarzy się z procesem chemicznym. To właśnie na lekcjach chemii przerabialiśmy materiały o rozpadzie cząsteczek związków chemicznych na jony i nie jeden uczeń miał z tym nie lada problem. Co właściwie znaczy dysocjacja w rozumieniu psychologicznym? Czy i w tym przypadku chodzi o rozpad związków i ,,odszczepienie’’ poszczególnych elementów od całości? Dokładnie. Dysocjacja w rozumieniu zaburzeń nerwicowych to nic innego, jak utrata integracji pomiędzy poszczególnymi funkcjami osobowości. Mowa tu o poczuciu tożsamości, bezpośrednich wrażeniach czuciowych, pamięci (wspomnieniach) i świadomej kontroli ruchów ciała. Dysocjacja w rozumieniu psychologicznym oznacza więc rozdzielenie, a w konsekwencji częściowe lub całkowite poczucie oddzielenia się od rzeczywistości.

CO TO SĄ ZABURZENIA DYSOCJACYJNE?

Rozumiejąc ogólne pojęcie i założenia procesu dysocjacji łatwiej będzie Ci przełożyć to zjawisko na doświadczenia i odczucia człowieka. Zaburzenia dysocjacyjne zwane też zaburzeniami konwersyjnymi to zachowania, które dosłownie wymykają się spod kontroli człowieka i jego świadomości. W wyniku traumatycznych, stresogennych sytuacji, z którymi osoba nie potrafi sobie poradzić, dochodzi do zaburzeń konwersyjnych (histerii konwersyjnej). Przybierają one postać automatyczną, sterując zachowaniem człowieka i wywołując u niego różne reakcje. Psychika rozpada się na poszczególne elementy, które zaczynają funkcjonować częściowo lub całkowicie niezależnie od siebie. Mechanizmy dysocjacyjne pojawiają się, gdy człowiek nie potrafi ,,udźwignąć’’ rzeczywistości. Nie umie znieść zewnętrznych doświadczeń i bodźców (np. długotrwałej przemocy fizycznej lub psychicznej). W wyniku tego dochodzi do odłączenia traumatycznych sytuacji od świadomości. Osoba zaczyna postrzegać siebie zupełnie inaczej, nie jako ofiara. Ucieka w fantazje, marzenia lub, jak w przypadku osobowości mnogiej – staje się naprzemiennie różnymi osobowościami.

Zaburzenia dysocjacyjne mogą pojawić się zaraz po traumatycznym wydarzeniu (np. klęsce żywiołowej, ataku terrorystycznym, wypadku samochodowym) i trwać w różnym nasileniu przez kilka tygodni lub miesięcy. Zdarza się również, że objawy nie ustępują, a zaburzenie przybiera charakter przewlekły. Mogą pojawić się wówczas zaburzenia czucia, niedowłady i całkowita utrata kontaktu z rzeczywistością.

KIEDY MECHANIZM OBRONNY PRZYJMUJE POSTAĆ ZABURZENIA?

Dysocjacje mogą przyjmować formę mechanizmów obronnych, które chronią nas przed bolesnymi doznaniami, stresem i poczuciem krzywdy. Jeśli przeanalizujesz swoje życie, być może przypomnisz sobie niektóre stresujące dla Ciebie doświadczenia, z którymi radziłeś sobie, uciekając w fantazje lub marzenia. Przykładem takiego zachowania może być stresująca wizyta u stomatologa lub kłótnia z bliską osobą. Uciekanie w marzenia pozwala zmniejszyć odczucie bólu i oderwać się myślami od nieprzyjemnych doznań. Kiedy więc możemy mówić o problemie?

U zdrowego człowieka mechanizm dysocjacyjny jest uruchamiany świadomie. Gdy stres mija, świadomość powraca do normalnego stanu. Osoba pod kontrolą odcina się od rzeczywistości, aby chwilowo od niej odetchnąć, zapomnieć o przykrej sytuacji i nie myśleć o tym, co się stało. Problem zaczyna się, gdy dysocjacje (mechanizmy obronne) w wyniku częstego stosowania zaczynają przybierać postać nawyków i zaburzeń. Wówczas mechanizm dysocjacyjny włącza się w sposób niekontrolowany i nieświadomy. Staje się trwałym, patologicznym sposobem na funkcjonowanie.

GDZIE SZUKAĆ PRZYCZYN ZABURZEŃ DYSOCJACYJNYCH?

Bez wątpienia głównym czynnikiem wywołującym zaburzenia dysocjacyjne jest uraz psychiczny. Aspekt psychologiczny odgrywa więc tu najistotniejszą rolę, a podłożem objawów zaburzenia jest najczęściej silny stres. Zobacz, co dokładnie może ,,prowokować’’ pojawienie się u człowieka zaburzenia dysocjacyjnego:
 

JAKIE SĄ RODZAJE I CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY ZABURZEŃ DYSOCJACYJNYCH

Zachowania teatralne, wzmożone fantazjowanie i marzenia, flashbacki, ucieczka do przyjemnych wspomnień, dziecięcy sposób mówienia, infantylność, zaburzenia myślenia przypominające w swoich objawach upośledzenie umysłowe, zanik wrażliwości czucia lub wprost przeciwnie nadwrażliwość – to niektóre specyficzne symptomy, które mogą wskazywać na powstałe zaburzenie nerwicowe. Oprócz wymienionych wyżej objawów należy wskazać następujące rodzaje zaburzeń dysocjacyjnych z charakterystycznymi dla nich symptomami:

AMNEZJA DYSOCJACYJNA

Charakterystyczną cechą amnezji dysocjacyjnej jest częściowa lub całkowita utrata pamięci związanej z traumatycznym wydarzeniem (np. gwałtem, wypadkiem, katastrofą komunikacyjną, śmiercią bliskiej osoby). Nie jest to wynik roztargnienia, zmęczenia czy też braku koncentracji. Jest to wybiórcze wymazanie konkretnych wspomnień i usuwanie ich z pamięci przy jednoczesnym prawidłowym funkcjonowaniu pamięci świeżej. Amnezja dysocjacyjna może obejmować zarówno okres poprzedzający traumatyczne zdarzenie (amnezja wsteczna), jak i czas bezpośrednio po sytuacji. Jako że związana jest najczęściej z traumatycznym zdarzeniem towarzyszy jej silne poczucie strachu i lęku.

FUGA DYSOCJACYJNA

Fuga dysocjacyjna (ucieczka histeryczna) posiada cechy amnezji dysocjacyjnej połączonej z podróżowaniem do różnych miejsc. Pozornie celowa podróż bardzo często nie wzbudza niepokoju u osób z otoczenia. Człowiek nie wybiera przypadkowych miejsc odwiedzin. Celem podróży są bowiem najczęściej dobrze znane miejsca, z którymi osoba czuje silna więź emocjonalną. Dla osób trzecich to zwykły człowiek zwiedzający okolice, a w rzeczywistości osoba, która przez kilka godzin, a nawet miesięcy traci kontrolę nad własną tożsamością i ucieka przed traumatycznymi doświadczeniami z przeszłości.

OSŁUPIENIE DYSOCJACYJNE

Osłupienie dysocjacyjne to brak reakcji na bodźce zewnętrzne (światło, dotyk, hałas). To także duże ograniczenie, a nawet zupełny brak możliwości wykonywania ruchów dowolnych i spontanicznych zachowań. Osoba nie śpi i jest w pełni przytomna.

TRANS I OPĘTANIE

Trans i opętanie to całkowita utrata kontaktu z rzeczywistością i światem zewnętrznym. To utrata poczucia własnej tożsamości i orientacji. Zachowania osoby sugerują na owładnięcie jej ciała i umysłu przez inną osobę, ducha, siłę nadprzyrodzoną, bóstwo itp. Trans i opętanie najczęściej utrzymują się dłuższy okres, całkowicie uniemożliwiając prawidłowe funkcjonowanie w codziennym życiu.

DRGAWKI DYSOCJACYJNE

Bardzo często mylone są z atakiem epilepsji. Jednak podczas ich wystąpienia osoba pozostaje w pełni lub częściowo świadoma i nie traci kontaktu z otoczeniem.

DYSOCJACYJNE ZABURZENIA RUCHU

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu objawiają się niedowładem, odrętwieniem, porażeniem kończyn i narządów mowy, kłopotami z przełykaniem, a nawet zatrzymaniem moczu. Osoba nie jest w stanie utrzymać równowagi, potrzebuje pomocy innych, aby ustać w miejscu i nie potrafi właściwie skoordynować ruchów. Wydobycie głosu również stanowi problem. Mowa jest niewyraźna i bełkotliwa. Wszystkie te objawy nie mają racjonalnego uzasadnienia z punktu medycznego i neurologicznych przesłanek. Osoba jest w pełni sprawna fizycznie.

ZABURZENIE DYSOCJACYJNE TOŻSAMOŚCI

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości zwane są również osobowością mnogą. Jest to pojawienie się u osoby dwóch lub więcej różnych osobowości. Każda z tych osobowości ma inny charakter, wspomnienia, zachowania, upodobania i preferencje. W danym momencie objawia się tylko jedna osobowość, aby nagle przyjąć zupełnie inną postać. Co istotne, jedna osobowość nie ma dostępu do drugiej. Nie wiedzą o sobie, nie mają świadomości istnienia tej drugiej i najczęściej jedna z nich ma postać dominującą.

GDZIE SZUKAĆ POMOCY I JAK LECZYĆ ZABURZENIA DYSOCJACYJNE?

To prawda, że w niektórych przypadkach zaburzenia dysocjacyjne ustępują samoistnie, wraz ze stopniowym samodzielnym przerobieniem traumatycznej sytuacji lub w wyniku odcięcia się od stresującego bodźca. Jednak pamiętaj, że nikt nie powinien sam, bez wsparcia bliskich i specjalisty walczyć z problemem, który ma znaczący wpływ na codzienne funkcjonowanie, postrzeganie świata i jakość życia.

To ważne, żeby każdy miał świadomość, że zaburzenia dysocjacyjne się leczy. Utrata kontroli nad własną tożsamością, myśleniem, pamięcią czy własnym ciałem to patologiczny mechanizm obronny, który może stanowić zagrożenie nie tylko dla tej osoby, ale i otoczenia (np. niekontrolowana utrata kontaktu z rzeczywistością podczas prowadzenia samochodu). Dogłębna diagnoza w celu wykluczenia chorób o podłożu neurologicznym i rozpoczęcie psychoterapii to podstawowa i zdecydowanie najskuteczniejsza droga do leczenia zaburzeń psychicznych.
 

Źródła:

Rozpoznawanie i różnicowanie zaburzeń́ dysocjacyjnych - wyzwania w praktyce klinicznej Czasopismo Psychologiczne, 2019, dostęp: https://www.researchgate.net/publication/327221960_Rozpoznawanie_i_roznicowanie_zaburzen_dysocjacyjnych
Objawy dysocjacji czucia bólu i dotyku, derealizacji i depersonalizacji u kobiet a wydarzenia urazowe z okresu dzieciństwa, adolescencji i wczesnej dorosłości Psychiatria Polska, 2016; 50(1): s. 77–93
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zaburzenia_dysocjacyjne