Z poniższego artykułu dowiesz się:
- Jak działa pamięć krótkotrwała?
- Funkcje pamięci krótkotrwałej.
- Problemy z pamięcią krótkotrwałą – możliwe przyczyny.
- Objawy zaburzenia pamięci krótkotrwałej.
- Jak poprawić pamięć krótkotrwałą?
JAK DZIAŁA PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA?
Pamięć krótkotrwała (z ang. short-term memory to pojęcie, które wywodzi się z klasycznej i najczęściej przytaczanej teorii pamięci. Model ten zakłada, że system pamięci człowieka składa się z magazynów, które różnią się od siebie długością przechowywania informacji. I tak pamięć krótkotrwała to magazyn, który cechuje przechowywanie niewielkiej ilości danych przez krótki okres. Nie dotyczy to jedynie nowych pojęć i informacji zmysłowych. Pamięć krótkotrwała wykorzystywana jest także do czasowego zapamiętania i wykorzystania pojęć pobranych z pamięci długotrwałej. Szacuje się, że informacje te magazynowane są od kilku do kilkunastu sekund.
Idea podziału pamięci na dwa rodzaje: pamięć krótkotrwałą i długotrwałą daje jasny obraz funkcjonowania pamięci w umyśle człowieka. Jednak warto podkreślić, że przytoczony klasyczny model pamięci wciąż wzbudza wiele kontrowersji i zagorzałych dyskusji w świecie ekspertów. Czy u zdrowego człowieka wszystkie aktualne wspomnienia i informacje zmysłowe automatycznie przechodzą z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej? Jeśli tak, to dlaczego większość z nas zachowuje w pamięci tylko część wspomnień ze swojego dotychczasowego życia? Jak dokładnie dochodzi do przejścia z jednego magazynu pamięci do drugiego i co dzieje się, gdy jeden z magazynów pamięci zawodzi?
Wyobraź sobie dzień, w którym nie jesteś w stanie zapamiętać nowych faktów lub powiązać ich z doświadczeniami i utrwaloną wiedzą. Możesz mieć otwarty umysł na naukę i posiadać ogromną motywację do kształcenia się, ale cóż to da, jeśli cenne informacje, fakty lub pojęcia z książki szybko odchodzą w niepamięć? Podobnie, jak w przypadku pamięci długotrwałej, programiści i informatycy trafnie porównują działanie pamięci krótkotrwałej do pracy komputera. Pomyśl…
Zaczynasz pracę. Stanowisko jest gotowe, laptop i odpowiednie światło przygotowane, a kawa stoi już na blacie. Otwierasz, jak co dzień Microsoft Word i zaczynasz pisać. Korzystasz z trzech źródeł informacji. Pierwszy to Twoje doświadczenia i utrwalona wiedza. Drugie źródło to książki i publikacje naukowe. Trzecie to wyszukiwarka Google, która, jak wiemy, stanowi dla współczesnego pokolenia najpotężniejsze źródło wiedzy. Wykorzystując cały zasób możliwości, tworzysz cenny tekst – nową wiedzę. Niespodziewanie komputer wyłącza się, bo zapomniałeś naładować baterię.
Uruchamiasz sprzęt ponownie, ale niestety arkusz jest czysty. Okazuje się, że nie zdążyłeś skorzystać z opcji ,,zapisz jako’’. Wszystko przepadło. Pojawiają się smutek, rozczarowanie, frustracja, złość i panika. Tyle czasu. Tyle szukania cennej wiedzy i pisania, a informacji brak. Nie zostały one zapisane w szkicu (pamięci krótkotrwałej) i przeniesione na twardy dysk (pamięć długotrwałą). Dokument został skasowany. Nie możesz go ponownie przeczytać w celu świadomego utrwalenia informacji i aktywnego powtarzania. Nie możesz również wykorzystać nowo zdobytej wiedzy do połączenia jej z informacjami, które już znasz (powtarzanie opracowujące), ponieważ nie potrafisz przetworzyć informacji, które do Ciebie dotarły. Pozostaje Ci jedynie zacząć na nowo przyswajać dane.
FUNKCJE PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ
Wiesz już, że pamięć krótkotrwała to ograniczone czasowo przechowywanie informacji wykorzystywanych do określonego celu (np. zapamiętanie ważnej definicji, adresu). Pamięć krótkotrwała może pełnić wiele funkcji, a jej prawidłowe funkcjonowanie umożliwia człowiekowi wykonywanie takich czynności i operacji umysłowych jak:
- wzbogacanie pojęć oraz budowanie wiedzy o sobie i otaczającym świecie;
- obliczanie działań w pamięci (np. obliczanie w sklepie reszty, którą powinniśmy otrzymać od sprzedawcy, obliczanie ilości dni pozostałych do końca miesiąca);
- płynna komunikacja i prowadzenie rozmów (np. budowanie adekwatnych odpowiedzi na zadawane przez rozmówcę pytania, umiejętne nawiązywanie do wątków pojawiających się w dyskusji, prowadzenie rozmów na temat, zapamiętywanie imion rozmówców);
- ,,filtrowanie’’ danych i informacji ważnych od tych, które nie są znaczące i nie muszą być przetwarzane;
- tworzenie krótkich, czasowych ,,notatek w pamięci’’ w celu wykonania konkretnych czynności (np. planowanie zakupów, organizacja pracy, tworzenie trasy przejazdu samochodem z punktu A do punktu docelowego).
PROBLEMY Z PAMIĘCIĄ KRÓTKOTRWAŁĄ – MOŻLIWE PRZYCZYNY
Istnieje wiele czynników, które mogą wpłynąć na zaburzenie pamięci krótkotrwałej. Do jej zaniku nierzadko dochodzi stopniowo. Problem może się pogłębiać, gdy osoba ma częsty i regularny kontakt z czynnikiem mającym negatywny wpływ na funkcjonowanie pamięci (np. alkohol). Wśród najczęstszych przyczyn zaburzenia pamięci roboczej wymienia się:
- zatrucie metalami ciężkimi (np. ołowiem, rtęcią, miedzią);
- regularny kontakt z pestycydami;
- systematyczne stosowanie substancji chemicznych lub ich mieszanin (np. leków, alkoholu, narkotyków);
- przewlekły stres, lęki;
- naturalne procesy starzenia się organizmu (demencja starcza);
- mechaniczne urazy głowy;
- choroby nowotworowe;
- udar mózgu;
- powikłania po przebytych chorobach neurologicznych (np. zapaleniu mózgu) lub powikłania po przebytych operacjach neurochirurgicznych;
- postępujące choroby (np. choroba Alzheimera).
OBJAWY ZABURZENIA PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ
W przypadku zaburzeń pamięci krótkotrwałej osoby doświadczają problemów z zapamiętaniem i odtworzeniem bieżących informacji i zdarzeń, a więc takich, które dotarły do mózgu w ciągu ostatnich kilkunastu sekund lub minut. Uciążliwe zapominanie drogi do celu, wątku w rozmowie czy też zaplanowanych działań powodują częste powtarzanie tych samych pytań, mówienie nie na temat oraz wielokrotne powracanie do punktu wyjścia.
Osoba borykająca się z zanikiem pamięci krótkotrwałej wyraźnie nie jest w stanie zakodować tego, co rozmówca mówił do niego w ostatnim czasie. Przez to nie wykonuje wielu zadań, o które została poproszona. Zachowanie takie może być odbierane, jako ignorancja, lenistwo, a nawet brak szacunku. W rzeczywistości powtarzające się tego typu sytuacje mogą mieć zupełnie inne podłoże. Niezapamiętywanie tego, co ktoś inny mówił, nie wynika wówczas z ignorancji i bagatelizowania próśb, a świadczy o zaburzeniu pamięci świeżej (krótkotrwałej).
Inne typowe objawy problemów z pamięcią krótkotrwałą to trudności w przypomnieniu sobie czynności, które wykonywało się w niedalekiej przeszłości (problem z odpowiedzią na pytania typu: O której godzinie wstałeś? Co jadłeś na śniadanie? Czy piłeś dziś kawę? O której pies był dziś na dworze?). Zaburzenia pamięci krótkotrwałej to również zapominanie o przedmiotach, które niedawno zmieniły swoje położenie (problem z odpowiedzią na pytania typu: Gdzie zaparkowałeś samochód? Gdzie położyłeś klucze od domu? Gdzie rozpakowałeś zakupy?).
JAK POPRAWIĆ PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁĄ?
Istnieje wiele sposobów na wzmocnienie pamięci krótkotrwałej. Poprzez wdrażanie w codzienne funkcjonowanie ćwiczeń umysłowych każdy może skutecznie trenować swoją pamięć. Dobrym przykładem jest między innymi rozwiązywanie krzyżówek, gry logiczne, powtarzanie nowo poznanych słów lub krótkich pojęć i uczenie się ulubionych piosenek na pamięć. Bez wątpienia każda z tych metod ma pozytywny wpływ na ludzką pamięć.
Wszystkim zdarza się tak zwane ,,chwilowe zaćmienie’’. Zapominamy, co mieliśmy zrobić, do kogo zadzwonić i gdzie odłożyliśmy kluczyki do auta. Niekiedy w wyniku roztargnienia zapominamy również, o co pytała nas nowo poznana osoba i jak właściwie ma na imię. To zupełnie normalne. Dlatego problemem nie jest samo zapominanie, a częstotliwość tego zjawiska.
Jeśli przytoczone wyżej objawy pojawiają się systematycznie i zaburzają prawidłowy rytm dnia, wówczas jest to powód do niepokoju. Pamiętajmy bowiem, że zaburzenie pamięci krótkotrwałej może świadczyć o rozwijającej się chorobie neurologicznej lub być skutkiem innych zdarzeń (np. uzależnienia od alkoholu). Każdy stan, w którym człowiek doświadcza znaczących trudności z odtworzeniem świeżo przyswojonych faktów i informacji, powinien być skonsultowany ze specjalistą. Jeśli masz obawy, co do stanu swojego zdrowia lub zdrowia osoby bliskiej, koniecznie skorzystaj z porady i specjalistycznego wsparcia.
Źródła:
- ,,Pamięć’’, G. Ungar, Warszawa 1980.
- ,,Pamięć i jej zaburzenia w MCI’’, A. Borkowska, Wydawnictwo Medical Education, Warszawa 2012.
- ,,Pamięć w neurologii: zaburzenia, diagnostyka i leczenie’’, T.M. Domżał, Klinika Neurologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, 2013.
,,Psychologia’’, R.M. Spielman, W.J. Jenkins, M.D. Lovett, J. Czarnota-Bojarska, Warszawa 2020, s. 265-295 (dostęp: https://assets.openstax.org/oscms-prodcms/media/documents/Psychologia.pdf
