Żałoba występuje zawsze tam, gdzie wcześniej istniała więź. Przerwanie więzi potęguje negatywne emocje, burząc dotychczasowy porządek funkcjonowania. Potrzebujemy czasu na przetworzenie więzi (Bowlby, 1998).
Żałoba dotyka różnych sfer funkcjonowania człowieka: psychicznej, fizycznej, somatycznej oraz duchowej (Rogiewicz, Buczkowski, 2006). W obszarze psychicznym wiąże się ona z przeżyciami, przekonaniami i postawą żałobnika wobec siebie i obrazu tego, co pozostało po utracie osoby bliskiej. Mogą występować halucynacje wzrokowe i słuchowe związane z silnym pragnieniem kontaktu z osobą zmarłą, jak również wrażenia, które kompensują brak osoby zmarłej i pozwalają stopniowo oswajać się z jej śmiercią. Żałobnicy niekiedy czują zapach tej osoby, jej kroki, które słyszą w domu, itp. W sferze poznawczej występować mogą trudności w koncentracji uwagi, żałobnik odczuwa wycofanie. W sferze emocjonalnej reakcji na śmierć bliskiej osoby żałobnikowi towarzyszyć mogą takie emocje, jak: gniew, lęk, smutek, poczucie rozczarowania i winy, uczucie zawodu, przemijania i kruchości, zależności i utrata poczucia kontroli oraz sensu dalszego życia. Pojawiają się pytania egzystencjonalne o sens życia, istnienia, bliskości, wartość własnej autobiografii.
W obszarze somatycznym występować mogą trudności z oddychaniem, jak również dyskomfort układu pokarmowego, zmęczenie oraz osłabienie, zaburzenie rytmu snu i czuwania, a także zmiany dotyczące apetytu (jego utrata lub objadanie się).
Specyfika procesu żałoby u seniorów
Okres senioralny jest związany z takimi wyzwaniami jak utrata sprawności fizycznej, w tym własnej niezależności i poczucia autonomii. Pojawia się również konieczność poświęcenia większej przestrzeni czasu sprawom własnego zdrowia i kondycji, co wiąże się z wizytami u lekarzy, zażywaniem leków czy poddawaniem się zabiegom rehabilitacyjnym. Kolejnym obszarem wyzwań jest zmiana dotychczasowego funkcjonowania społecznego: wraz z przejściem na emeryturę zmienia się relacja z otoczeniem. Występuje ograniczenie kontaktów społecznych, a więzi towarzyskie rozluźniają się z powodu zaangażowania seniora w sprawy rodzinne (pomoc w opiece nad wnukami) lub we własne zdrowie. Kolejnym powodem rozluźnienia więzi społecznych lub ich utraty jest pogarszający się stan zdrowia rówieśników oraz ich śmierć.
Utrata partnera/małżonka w okresie senioralnym wydaje się szczególnie trudnym przeżyciem. Osierocony senior ma zazwyczaj poczucie, że przeżył w swoim życiu najważniejsze wydarzenia, jego gniazdo rodzinne opustoszało, a on sam owdowiał, co wiąże się również ze zmianą dotychczasowych nawyków, podstawowych, codziennych aktywności i związanego z nimi poczucia bezpieczeństwa. Osoba owdowiała ma poczucie, że nie ma z kim rozmawiać, nie ma dla kogo gotować. Przyzwyczajając się do podziału zadań i ról w związku, żałobnik nierzadko staje w obliczu wyzwania związanego z podejmowaniem przez niego nowych zadań i wyzwań: opłacanie rachunków, zajmowanie się obowiązkami domowymi należącymi wcześniej do osoby zmarłej. Niejednokrotnie bolesnym faktem jest odsuwanie się niektórych znajomych, ponieważ okazuje się, że to głównie zmarły partner podtrzymywał te relacje. Jego śmierć pociąga zatem kolejne straty. W tym okresie senior w żałobie może przeżywać brak motywacji do kontynuowania własnego życia i/lub rozpoczynania je na nowo, co wiąż...
