Jak rozmawiać z osobą z niepełnosprawnością?
Podstawowa zasada jest niezwykle prosta: rozmawiaj z osobą z niepełnosprawnością tak, jak z każdą inną. Niepełnosprawność jest tylko jednym z elementów życia, a nie cechą definiującą drugiego człowieka. Osoby te mają swoje pasje, nawyki, ulubione potrawy czy kolory, a różnią się tylko tym, że nie są w pełni sprawni.
Wiemy, że nie każda niepełnosprawność jest jednak taka sama, ponieważ niektóre osoby nie mogą w pełni samodzielnie stanowić o sobie czy porozumiewać się z otoczeniem. Jeśli rozmawiasz z kimś, komu towarzyszy asystent, tłumacz języka migowego czy opiekun, kieruj swoje słowa i wzrok do osoby z niepełnosprawnością, a nie do jej towarzysza.
Idąc dalej, pamiętaj, że nie musisz podnosić głosu, rozmawiając z osobą niewidomą, ani upraszczać języka, gdy mówisz do kogoś na wózku. Dostosuj sposób komunikacji tylko wtedy, gdy jest to rzeczywiście potrzebne np. mówiąc wyraźniej do osoby z niedosłuchem lub rozmawiając z dzieckiem, które jeszcze nie rozumie trudnych słów.
Tak jak w przypadku każdej codziennej rozmowy, także w przypadku osoby z niepełnosprawnością, utrzymuj kontakt wzrokowy. Jeśli rozmawiasz z osobą poruszającą się na wózku, postaraj się usiąść tak, by wasze oczy znalazły się na tym samym poziomie. To prosty gest, a tworzy atmosferę partnerstwa i komfortu.
I na koniec w cale nie mniej ważna rzecz: szanuj prywatność. Ciekawość jest dla nas naturalna, ale pytania dotyczące przyczyn niepełnosprawności, leczenia czy szczegółów medycznych są bardzo osobiste. Jeśli dana osoba lub jej opiekun zechcą się podzielić swoją historią, zrobią to sami. Skup się na poznaniu drugiego człowieka, a nie na diagnozie.
Jakich sformułowań unikać?
W rozmowach z osobami z niepełnosprawnością czy w rozmowach o nich ważne jest, by unikać słów, które stygmatyzują, umniejszają lub przedstawiają niepełnosprawność w kategoriach tragedii. Kluczową zasadą jest stawianie osoby na pierwszym miejscu, dlatego w ostatnim czasie zamiast „niepełnosprawny” używa się zwrotu „osoba z niepełnosprawnością”. Ten sposób komunikacji podkreśla, że na pierwszym planie jest człowiek, a dopiero potem jego choroba.
Jednak w języku potocznym nadal funkcjonują zwroty archaiczne i obraźliwe określenia takie jak „kaleka”, „inwalida”, „ułomny” czy „upośledzony”. Używane w rozmowie redukują człowieka do jego ograniczeń i obecnie, chociaż pozostają w użyciu, mają silnie negatywny, historyczny wydźwięk.
Podobnie jest w przypadku przymiotników „głuchy”, „niemy”, „ślepy”, redukujących tożsamość do jednej, konkretnej niepełnosprawności. Dlatego też warto używać określeń „osobaniesłysząca”, „osoba niemówiąca”, czy „osoba niewidoma”.
Pamiętaj też, że kule, chodziki, proste i zaawansowane wózki inwalidzkie to narzędzia wspierające poruszanie, a często dające znaczną mobilność. Dla osób z ograniczoną możliwością poruszania się stwierdzenia takie jak „przykuty do wózka” czy „uwięziony w ciele” są dramatyczne i zakłamują rzeczywistość.
Pomoc drugiemu człowiekowi
Chęć niesienia pomocy jest piękna, zawsze jednak warto najpierw zapytać, czy jest potrzebna. Dotoczy to przede wszystkim wsparcia tu i teraz. Zamiast odruchowo pchać wózek lub chwytać kogoś pod ramię, po prostu zapytaj, czy druga osoba potrzebuje pomocy. Następnie uszanuj odpowiedź, nawet jeśli będzie ona przecząca. Samodzielność jest dla wielu osób niezwykle ważna.
Z drugiej strony, część osób z niepełnosprawnością potrzebuje długoterminowego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Fundacją, która dobrze rozumie potrzeby osób z niepełnosprawnościami jest np. Fundacja Sedeka z siedzibą w Warszawie. Zakładając tam konto dorosła osoba chora przewlekle lub z niepełnosprawnością może liczyć na pomoc i fachowe doradztwo. Fundacja nie pobiera żadnych opłat ani prowizji.
Pamiętaj o drugim człowieku
Podsumowując, najważniejszą wytyczną w komunikacji z osobami z niepełnosprawnością jest szacunek i empatia. Nie musisz być ekspertem od chorób, by być dobrym i taktownym rozmówcą. Skupienie się na człowieku, jego indywidualności i podmiotowości jest kluczem do przełamania barier. Każda rozmowa to szansa na spotkanie, dlatego dbaj by była ona oparta na wzajemnym szacunku i zrozumieniu.
