ADHD – czym jest i jakie objawy mogą świadczyć o zaburzeniach zachowania?

Spis treści:

1. Czym jest ADHD i kogo dotyczy?
2. Życie z zespołem nadpobudliwości ruchowej.
3. Nadpobudliwość dziecka – gdzie szukać przyczyn zaburzenia?
4. Jakie zachowania mogą świadczyć o występowaniu ADHD? – kryteria rozpoznawania ADHD.
5. Jakie są najskuteczniejsze metody leczenia ADHD u dzieci, nastolatków i osób dorosłych?

CZYM JEST ADHD I KOGO DOTYCZY?

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej, to neurorozwojowe zaburzenie psychiczne, które powoduje nadpobudliwość ruchową, deficyty uwagi i nadmierną impulsywność. Osoba z ADHD przejawia również wysoką hiperaktywność. Jest to niestabilność motoryczna, nieustanne poruszanie się oraz odczuwanie wewnętrznego przymusu dotykania przedmiotów znajdujących się w zasięgu ręki. Pierwsze symptomy zaburzenia można dostrzec dość wcześnie, bo już w pierwszych latach życia dziecka (przed ukończeniem 5 roku życia).

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej diagnozowany jest u około 5% dzieci w okresie wczesnoszkolnym i szkolnym, a więc między 7 a 13 rokiem życia, przy czym częściej występuje u chłopców niż dziewczynek.¹ Czy to oznacza, że ADHD nie jest diagnozowane u nastolatków i osób dorosłych? Każdy lekarz musi brać pod uwagę możliwą diagnozę ADHD u dorosłego pacjenta. Pamiętajmy bowiem, że pozostawione bez leczenia symptomy zaburzenia w dzieciństwie nie ustąpią wraz z osiągnięciem wieku dorosłego.

Tak przedstawia się teoria. A jak ADHD definiowane jest i widziane oczami ludzi w społeczeństwie?

ŻYCIE Z ZESPOŁEM NADPOBUDLIWOŚCI RUCHOWEJ

ADHD – te cztery litery tworzące skrót nazwy są bardzo dobrze znane w społeczeństwie. I choć wielu z nas nie potrafi podać pełnej nazwy jednostki chorobowej, to w naszych głowach jest ukształtowany obraz takiej osoby. To najczęściej dziecko lub nastolatek, którego trudno ,,okiełzać’’. Niespokojny charakter i nieprzewidywalny człowiek, który momentami wręcz terroryzuje otoczenie. Jeśli problem nas nie dotyczy, to najczęściej nie zgłębiamy tego tematu. Nie szukamy prawdziwych źródeł występujących problemów, a nadpobudliwość dziecka interpretujemy jako skutek nieprawidłowego wychowania, zbytniej pobłażliwości rodziców, nadopiekuńczości, czy też energicznej osobowości dziecka.

Piętnowanie osób przejawiających różnego rodzaju deficyty lub zaburzenia nie jest zjawiskiem nowym. Dzieci oraz dorośli z ADHD każdego dnia są narażeni na stygmatyzowanie, niechęć ze strony otoczenia i rodziny, odrzucenie oraz krytykę. Wysoki poziom napiętnowania dzieci z nadpobudliwością psychoruchową oraz brak wiedzy o tym zaburzeniu wywołują jeszcze większy chaos i błędne definiowane. Nic więc dziwnego, że około 25% rodziców wykazuje niechęć do nawiązywania kontaktów ich dziecka z dzieckiem z ADHD.²

NADPOBUDLIWOŚĆ DZIECKA – GDZIE SZUKAĆ PRZYCZYN ZABURZENIA?

Wbrew powszechnej opinii nadpobudliwość dziecka w sferze emocjonalnej, poznawczej i ruchowej nie jest cechą osobowości, a złożonym zaburzeniem, które wpływa na jakość życia, rozwój oraz kontakty społeczne. Specjaliści jasno podkreślają, że rozwój ADHD nie jest bezpośrednio uwarunkowany przez wychowanie i działania rodziców. Faktem jest, że nieprawidłowe relacje w środowisku rodzinnym mogą w pewien sposób nasilić symptomy zaburzenia i mieć wpływ na to, kiedy się one ujawnią. Jednak nie są bezpośrednią przyczyną jego powstania. Dlatego tak ważne jest, aby podkreślać, że jest to zaburzenie o podłożu neurologicznym. Edukacja rodziców i nauczycieli oraz zwiększanie świadomości społecznej w tym temacie to właściwa droga ku zaprzestaniu piętnowania osób z ADHD oraz ich rodzin.

Jeśli więc nie rodzice i modele wychowania są odpowiedzialni za zachowanie i rozwój dziecka, to kto? Co może być właściwą przyczyną występowania ADHD? Pewne jest, że zespół nadpobudliwości ruchowej może mieć wiele przyczyn, co oznacza również, że zaburzenie często stanowi korelację kilku czynników. Dotychczasowe wyniki badań naukowych wielokrotnie potwierdziły tezę, że ADHD jest zaburzeniem dziedzicznym, a więc przekazywanym z pokolenia na pokolenie.³ Istnieją też przypuszczenia, że najwięcej dzieci ze zdiagnozowanymi objawami ADHD pochodzi z patologicznych ciąż (w tym zatrucia ciążowe spowodowane lekami, metalami ciężkimi, używkami, chorobami zakaźnymi), konfliktu serologicznego, nieprawidłowych porodów (w tym niedotlenienie, urazy mechaniczne), dzieci urodzonych z małą masą urodzeniową, wcześniaków oraz dzieci urodzonych w zamartwicy.⁴
 

JAKIE ZACHOWANIA MOGĄ ŚWIADCZYĆ O WYSTĘPOWANIU ADHD? – KRYTERIA ROZPOZNAWANIA ADHD

Rozpoznanie ADHD stawia specjalista na podstawie kryteriów diagnostycznych ICD-10. Nadpobudliwość u dzieci nie jest łatwa do zdiagnozowania. Wymaga czasu, gdyż opiera się głównie na wywiadzie z rodzicami i wnikliwej obserwacji zachowań małego pacjenta.

NAJCZĘSTSZE OBJAWY ADHD

1. NADRUCHLIWOŚĆ:

• potrzeba bycia w ciągłym, najczęściej bezcelowym ruchu (dziecko się wierci, rusza rękami lub nogami);
• nieumiejętne dostosowanie zachowania do sytuacji i miejsca (np. głośne mówienie w miejscu, gdzie należy zachować ciszę i bieganie w miejscu, gdzie należy stać lub siedzieć);
• problemy z kończeniem rozpoczętych zadań, które wymagają siedzenia lub stania w miejscu;
• głośne mówienie, krzyki i nadmierna ruchliwość podczas zabaw z rówieśnikami;
• nieumiejętność odpoczywania w ciszy i spokoju.

2. ZABURZENIA UWAGI I KONCENTRACJI:

• niechlujność, niedbałość o szczegóły, rozkojarzenie (np. podczas nauki, odrabiania lekcji lub wykonywania czynności domowych dziecko robi wszystko niechlujnie, nie przykłada uwagi do szczegółów, robi liczne błędy, pomija wiele czynności);
• trudności w skupieniu uwagi;
• brak reakcji (odpowiedzi) na zadawane pytania (np. dziecko wygląda jakby nie słuchało i ignorowało mówcę);
• odkładanie zadań i obowiązków na ostatnią chwilę oraz unikanie udziału w czynnościach wymagających skupienia się, koncentracji i wysiłku umysłowego;
• gubienie przedmiotów i zapominanie, gdzie zostawiło się dany przedmiot;
• zapominanie o codziennych obowiązkach;
• problem z działaniem według instrukcji lub punktów;
• nieumiejętność planowania czynności, działań, aktywności;
• szybkie rozpraszanie się pod wpływem docierających bodźców zewnętrznych (np. muzyki, rozmów w tle, TV).

3. NADMIERNA IMPULSYWNOŚĆ (PORYWCZOŚĆ):

• podejmowanie ryzykownych (a nawet niebezpiecznych) działań;
• przerywanie rozmówcy, wtrącanie się w dyskusję i zabawy innych, przeszkadzanie;
• mały stopień cierpliwości;
• próba bycia w centrum uwagi i zainteresowania, podejmowanie prób skupienia na sobie uwagi;
• nadmierna gadatliwość, mówienie bez uprzedniego przemyślenia wypowiedzi i możliwych konsekwencji;
• odpowiadanie na pytania nim pytający skończy swoją wypowiedź;
• nieumiejętność dostosowania się do panujących zasad (np. podczas zabaw i gier zespołowych dziecko nie czeka na swoją kolej).

JAKIE SĄ NAJSKUTECZNIEJSZE METODY LECZENIA ADHD U DZIECI, NASTOLATKÓW I OSÓB DOROSŁYCH?

W całym procesie diagnozy i leczenia najczęściej bierze udział kilku specjalistów – psycholog, psychoterapeuta, psychiatra, pediatra, a nawet neurolog dziecięcy? Jaki jest powód tak wielokierunkowych działań? Warto wziąć pod uwagę, że osoby z ADHD bardzo często równolegle ,,walczą’’ z innymi schorzeniami i dolegliwościami o podłożu psychicznym np. dysleksją, dysgrafią, zaburzeniami depresyjnymi, lękami i zaburzeniami zachowania. Dodatkowo przed przystąpieniem do diagnozy konieczne jest wykluczenie występowania innych zaburzeń o podłożu psychicznym, które dają podobne objawy jak ADHD. Specjaliści muszą mieć także pewność, że występujące u pacjenta objawy nie są efektem zaburzeń somatycznych i neurologicznych (np. zaburzeń wzroku lub słuchu, epilepsji, nieprawidłowego funkcjonowania tarczycy).

Czy moje dziecko może mieć ADHD? Może jest po prostu źle przez nas wychowywane, a ja nie nadaję się do roli rodzica? To pytanie, które tli się w głowie rodzica nadpobudliwego dziecka. Jak wspomnieliśmy, diagnoza omawianego zaburzenia nie jest łatwa i oczywista nawet dla doświadczonych specjalistów. Nic więc dziwnego, że rodzicom, opiekunom i nauczycielom niezwykle trudno jest określić, co może być powodem problematycznego zachowania dziecka. Najbliższe otoczenie może również interpretować postępowanie dziecka jako przemijający bunt, skok rozwojowy lub po prostu próżność, lenistwo i zaniedbania wychowawcze. Nie powinno się zostawiać osoby borykającej się z ADHD bez pomocy i leczenia. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej podobnie, jak inne zaburzenia, nieleczony może doprowadzić do wielu powikłań zdrowotnych i emocjonalnych.

Jeśli dręczy Cię nieustanny niepokój związany z nieprawidłowym zachowaniem Twojego potomka lub sam borykasz się z ADHD, a jednocześnie czujesz bezradność w obliczu tej sytuacji, to koniecznie zasięgnij specjalistycznego wsparcia. Umów się na wizytę u godnego zaufania specjalisty, którego znajdziesz na portalu Zaufany Terapeuta.

Źródła:

ADHD – plaga XXI wieku? Psychiatr. Pol. 2018; 52(2): 287–307, PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE) www.psychiatriapolska.pl
Dziecko z ADHD wyzwaniem dla nauczycieli i rodziców Jolanta Szada-Borzyszkowska, 2010.