Uzależnienia krzyżowe – praca z klientem uzależnionym od substancji

Najczęstsze przyczyny inicjacji narkotykowej i alkoholowej

Przyczyną rozpoczęcia, a następnie kontynuacji przyjmowania środków uzależniających lub kompulsywnego podejmowania czynności jest pragnienie uzyskania jednego z pożądanych efektów:

• działania rozluźniającego (uspokajającego, nasennego, przeciwlękowego, przeciwbólowego),
• działania stymulującego (aktywizującego, dopingującego, poprawiającego samopoczucie, podwyższającego intensywność przeżywania),
• działania halucynogennego (wpływającego na intensywność spostrzegania, myślenia i przeżywania lub zniekształcającego je, zmieniającego stan świadomości).

Na przebieg i rozwój uzależnienia wpływają następujące czynniki:

1. specyficzne właściwości danej substancji psychoaktywnej,
2. fizjologiczne właściwości organizmu warunkujące indywidualną szybkość powstawania i rozwoju uzależnienia,
3. cechy osobowości,
4. czynniki środowiskowe: słabość więzi rodzinnych i społecznych, presja grupy, przepisanie leku przez lekarza (przy uzależnieniach jatrogennych), dostępność substancji psychoaktywnej.

Uzależnienie mieszane czy uzależnienie krzyżowe?

Odsetek osób uzależnionych wyłącznie od jednej używki systematycznie się zmniejsza. Do poradni oraz ośrodków stacjonarnych leczenia uzależnień coraz częściej trafiają klienci uzależnieni nie od jednego, ale od dwóch lub nawet kilku różnych środków psychoaktywnych. Osoby przyjmujące jednocześnie różne substancje psychoaktywne otrzymują według klasyfikacji ICD-10 rozpoznanie F19.2: „Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane naprzemiennym przyjmowaniem wyżej wymienionych (F10-F18) i innych środków psychoaktywnych”. Zwyczajowo uzależnienie to jest nazywane „uzależnieniem mieszanym” (dawniej politoksykomanią).

W związku z rosnącą liczbą klientów zażywających kilka substancji psychoaktywnych kluczową kwestią staje się odróżnienie uzależnień mieszanych od krzyżowych. Choć zdarza się, że tych nazw używa się jak synonimów, a w klasyfikacji medycznej zarówno osoby z uzależnieniem mieszanym, jak i z uzależnieniem krzyżowym otrzymają to samo rozpoznanie (F19.2), to jednak zamienne stosowanie tych określeń jest błędem. Rozróżnienie to ma zasadnicze znaczenie dla klinicznego zrozumienia dynamiki zaburzenia konkretnego klienta, a następnie dostosowania postępowania terapeutycznego do specyfiki jego potrzeb i zasobów.

Uzależnienia mieszane a uzależnienia krzyżowe

Jedną z podstawowych różnic między uzależnieniem mieszanym a uzależnieniem krzyżowym jest cel sięgania przez klienta po daną substancję oraz rodzaj ten substancji.
W uzależnieniu mieszanym chory przyjmuje środki psychoaktywne o różnym działaniu (np. leki o działaniu nasennym, narkotyki dodające energii, tłumiący emocje alkohol), aby pozostawać w stanie odurzenia. Natomiast w przypadku uzależnienia krzyżowego (ang. cross-dependence) chory również sięga po różne substancje, ale charakteryzujące się podobnym działaniem na układ nerwowy (stymulant + stymulant, depresant...