Opinie te mają dla psychologa w polskich regulacjach prawnych co prawda charakter fakultatywny (art. 202 § 2 k.p.k.), ale wsparcie rozstrzygnięć dotyczących kwestii poczytalności sprawcy diagnozą psychologiczną jest powszechne (Rode, Dukała, Kabzińska, Zalewska-Łunkiewicz, 2020). Od stopnia poczytalności sprawcy zależy to, w jaki sposób będzie on ponosił odpowiedzialność karną. Zadaniem psychologa w takich sytuacjach jest pomoc biegłym lekarzom psychiatrom w ustaleniu czynników istotnie zaburzających mechanizmy psychologicznej regulacji i kontroli zachowań takiej osoby oraz ocena jej aktualnego stanu zdrowia psychicznego ze względu na jej zdolność do udziału w postępowaniu i prowadzenia swojej obrony. W razie potrzeby psycholog współtworzy ocenę ryzyka ponownego popełnienia czynu zabronionego prawem oraz wskazuje najbardziej adekwatne oddziaływania lecznicze lub korekcyjne (Gierowski, 2015; Heitzman i Markiewicz, 2012).
Poczytalność czy niepoczytalność?
Poczytalność to stan braku cierpienia na zaburzenie psychiczne lub defekt neurologiczny, który mógłby upośledzać zdolność rozumienia albo oceny własnych czynów, lub wypełniania wymogów prawa (APA dictionary, nd.). Stan taki z założenia przyjmuje się w każdym przypadku – dopiero pojawienie się wątpliwości co do braku zakłóceń procesów intelektualnych, motywacyjnych i emocjonalnych podejrzanego/oskarżonego wymaga zasięgnięcia dowodu z opinii biegłych specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego (Golonka, 2016).
Zgodnie z polskim prawem karnym poczytalność może osiągać różny stopień – bywa zachowana, ograniczona w znacznym stopniu bądź zniesiona całkowicie (art. 31 k.k.). Ponadto wiedza psychologiczna pozwala zakładać, że jest ona stanem podlegającym dynamicznym zmianom – sprawca kilku czynów może być uznany za poczytalnego w odniesieniu do jednych i niepoczytalnego w odniesieniu do kolejnych przestępstw.
Zniesienie poczytalności (niepoczytalność) zachodzi wówczas, jeśli czynu dokonano z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, poprzez które sprawca nie mógł prawidłowo rozpoznać znaczenia czynu i pokierować swoim postępowaniem (art. 31 § 1 k.k.). W praktyce obecność „choroby psychicznej” oznacza zaburzenia psychotyczne i zaburzenia świadomości niewywołane środkami psychoaktywnymi, a wśród rozpoznań nozologicznych znajdą się tu zaburzenia z kręgu schizofrenii, jak i ciężkie zaburzenia nastroju, zespoły dysfunkcji mózgowych (np. głębokie zespoły otępienne), psychozy infekcyjne, psychogenne stany zamroczeniowe (Bolechała, 2009).
Znaczne ograniczenie poczytalności może występować również w wyniku doznań psychotycznych, jak i na skutek innych patologii ujawniającyc...
