Mężczyźni, samobójstwa i Time Perspective Therapy

To normalne, że w ciągu ludzkiego życia przynajmniej raz u każdego człowieka występują myśli samobójcze. Mogą się one pojawić, gdy jesteśmy w trudnej sytuacji, gdy sprawy nie toczą się tak, jak oczekujemy albo gdy dotyka nas tragedia. Może pojawić się myśl: „Chciałbym przestać istnieć” albo „Chciałbym nie żyć”, którą natychmiast łagodzimy, ponieważ nie chcemy określać takiej myśli mianem „samobójczej”. Na ogół myśli takie są przejściowe.

Jednakże jeśli dana osoba zmagała się wcześniej z depresją czy stresem, myśli tego rodzaju mogą występować częściej, ponieważ dla niektórych osób myślenie o śmierci może być mechanizmem obronnym, chociaż – z pewnością – niezbyt zdrowym. Takie myśli zdają się pomagać w łagodzeniu bólu emocjonalnego, doświadczanego w danej chwili. Działają jak zawór spustowy, mogą pomóc w zmniejszeniu odczuwanego przez nas napięcia.

Wspomniany wyżej rodzaj biernych myśli samobójczych pozbawiony jest jednego ważnego aspektu, który powoduje, że stają się one jeszcze bardziej niebezpieczne – planu. Gdy myśli takie zaczynają brzmieć: „Może połknę wszystkie moje lekarstwa i już się nie obudzę” albo „Może zjadę samochodem ze skarpy” – stają się one czynne. Gdy bierne myśli samobójcze stają się czynnymi myślami samobójczymi, oznacza to, że dana osoba rzeczywiście może odebrać sobie życie i należy natychmiast zwrócić się o pomoc.

Rozmyślania o śmierci a myśli samobójcze

Niewykluczone, że jeszcze częściej w ciągu całego życia zdarza się nam rozmyślać o naszej własnej śmierci i umieraniu, zwłaszcza jeśli zmagamy się z chorobą. I choć myśli o śmierci i umieraniu są dość powszechne, to jednak w przypadku myśli samobójczych już nie. Nasze rozmyślania o własnej śmierci nie muszą oznaczać, że chcemy odebrać sobie życie. Niemniej jednak takie natrętne myśli mogą wskazywać na problemy zdrowia psychicznego, którymi powinniśmy się zająć.

Poniżej kilka faktów dotyczących myśli samobójczych:

• Większość ludzi, u których występują myśli samobójcze, nie realizuje ich, chociaż niektórzy mogą podejmować próby samobójcze.
• Przyczyny pojawienia się myśli samobójczych mogą obejmować depresję, stany lękowe, zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja, oraz uzależnienia.
• Osoby z zaburzeniami psychicznymi w wywiadzie rodzinnym częściej miewają myśli samobójcze.

Rozpoznawanie natychmiastowych zagrożeń

Chociaż bierne i czynne myśli samobójcze różnią się od siebie, a te aktywne pociągają za sobą większe ryzyko, żadnych z nich nie należy ignorować. Kiedy dana osoba czuje, że tego typu myśli dają jej ukojenie, wzrasta ryzyko, że zostaną zrealizowane. I chociaż mogą być postrzegane jako mechanizmy radzenia sobie z trudnościami życiowymi, myśli samobójcze stanowią mocne przesłanki tego, że dana osoba może próbować zrobić sobie krzywdę.

Kwestie zdrowia psychicznego i samobójstwo są stygmatyzowane, jednakże uzyskanie wsparcia ze strony przyjaciół i terapeuty jest sprawą kluczową. Ponadto, doskonałym miejscem do podzielenia się tymi uciążliwymi myślami są grupy wsparcia zdrowia psychicznego. A jeżeli tego typu myśli występują u osoby bliskiej, należy podjąć natychmiastowe kroki, by jej pomóc i ją chronić.

To, jak postrzegamy czas – przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, odgrywa istotną rolę dla naszego samopoczucia, podejmowanych decyzji czy całościowego zdrowia psychicznego i fizycznego.

Sześć głównych perspektyw czasowych

Nasze psychologiczne poczucie czasu, czyli perspektywa czasowa, odgrywa kluczową rolę przy każdej podejmowanej przez nas decyzji. Perspektywy czasowe mają swoje źródło w codziennych doświadczeniach, które determinują nasze działania, jak również wcześniej ustalony przez nas ich wynik. Na niektóre z naszych decyzji wpływają: aktualna sytuacja, w której się znajdujemy; to, co czujemy; to, co robią inni, lub to, co każą nam robić; to, jak wygląda czy pachnie rzecz, której pragniemy – jest to życie w Teraźniejszości. Inne decyzje ignorują sprawy aktualne i koncentrują się na Przeszłości, na wspomnieniach podobnych sytuacji, pozytywnych lub negatywnych. Jeszcze inne skupiają się jedynie na Przyszłości – czyli na przyszłych konsekwencjach obecnych działań; na tym, co zyskamy, a co możemy stracić lub zaryzykować. To jest ta wielka trójka perspektyw czasowych: Przeszłość, Teraźniejszość i Przyszłość, która po cichu prowadzi psychicznie wszystkie nasze decyzje kompletnie odmiennymi ścieżkami, czasem przy dobrej zabawie, czasem ku katastrofie, a czasem wytyczając udany kierunek.

Świadomość naszej obecnej perspektywy czasowej (lub perspektyw) pomaga nam określić to, jak postrzegamy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, oraz które z naszych perspektyw czasowych mogą uniemożliwiać nam prowadzić życie, jakie chcemy i na jakie zasługujemy. W Terapii (zmiany) Perspektyw Czasowych (TPT) trzy główne perspektywy czasowe są podzielone na sześć kategorii:

1. Pozytywna przeszłość – koncentracja na dobrych doświadczeniach, które miały miejsce w przeszłości; optymistyczne spojrzenie na życie i świat.
2. Negatywna przeszłość – koncentracja na tym, co złego wydarzyło się w przeszłości, na „co by było, gdyby”; pesymistyczne spojrzenie na życie i świat.
3. Teraźniejszy hedonizm – koncentracja na życiu chwilą, poszukiwaniu przyjemności, wrażeń i nowych doznań bez zastanawiania się nad konsekwencjami w przyszłości.
4. Teraźniejszy fatalizm – koncentracja na przekonaniu, że nasz los jest przesądzony, a ludzie mają mało lub żadnej kontroli nad tym, co się wydarzy; ich działania nie mają znaczenia dla świata.
5. Przyszłość – jest podzielona na pozytywną – ze skupieniem na planowaniu przyszłości i pracy nad osiągnięciem celów, i negatywną – z koncentracją na dystopijnym świecie i zbliżającym się jego końcu.
6. Przyszłość transcendentalna – koncentracja na życiu po śmierci, które jest ważniejsze od obecnego. Uwaga: przy większości naszej pracy z TPT koncentrujemy się na pierwszych pięciu perspektywach czasowych.

Badania w zakresie perspektyw czasowych wskazują, że większość dzieci i nastolatków uzyskuje wysokie wyniki w obszarze teraźniejszego hedonizmu – co jest zrozumiałe, gdyż brakuje im doświadczenia życiowego, z którego mogłyby czerpać, aby odnieść się do przeszłości lub przyszłości. Na ogół mężczyźni również wykazują wysoki wynik w zakresie teraźniejszego hedonizmu, podobnie jak bezdzietne kobiety, co może wskazywać, że osoby te nie myślą o przyszłych konsekwencjach na tyle, na ile powinny. Jednakże gdy kobiety urodzą już dzieci, wysoka punktacja dotyczy wówczas zorientowania na przyszłość. Dodam tylko, że w Stanach Zjednoczonych obserwujemy postępujące zmiany perspektywy czasowej u mężczyzn, ponieważ mężczyźni coraz częściej uczestniczą w podziale obowiązków związanych z wychowaniem dzieci. Miejmy nadzieję, że jest to trend ogólnoświatowy, ponieważ orientacja na pozytywną przyszłość jest niezbędnym czynnikiem budowy lepszego jutra dla nas wszystkich.

TPT a samobójstwo

W przypadku myśli samobójczych główną perspektywą czasową będzie teraźniejszy fatalizm, być może podparty myślami z obszaru negatywnej przeszłości. Co więcej, negatywne aspekty teraźniejszego hedonizmu, takie jak wysoce ryzykowne zachowania, mogą powodować niebezpieczne działania pod wpływem chwili, bez zastanowienia się nad przyszłymi konsekwencjami, np. nad tym, jak takie działania wpłyną na innych ludzi, szczególnie najbliższych.
 

Seth został przyjęty na szpitalny oddział psychiatryczny oraz otrzymał płatne zwolnienie z pracy. Wówczas opowiedział psychiatrze o swoich myślach samobójczych. Po kilku tygodniach intensywnej terapii został zwolniony ze szpitala pod warunkiem kontynuacji opieki psychiatrycznej (terapia farmakologiczna) i psychologicznej (psychoterapia). Miał pozostać na zwolnieniu do czasu, gdy obaj specjaliści uznają, że może wracać do pracy lub że nie jest zdolny do służby w policji.

Seth rozpoczął sesje TPT dwa razy w tygodniu. Co tydzień pisemne raporty psychologiczne były przekazywane do policji przez terapeutę, a komendant policji okazjonalnie prosił terapeutę o składanie ustnych sprawozdań.

• Sesja pierwsza (przeszłość) – podczas pierwszej sesji, która trwała dziewięćdziesiąt minut, Seth dowiedział się o podstawach i języku TPT. Pokrótce wspomniał o masowej strzelaninie, której był świadkiem, gdy studiował na uniwersytecie, i o tym, że jego najlepszy przyjaciel, z którym wówczas przebywał, został zastrzelony. Wspomniał też, że od niecałych dwóch lat jest żonaty. Miał wrażenie, że nie zna zbyt dobrze swojej żony. Mieli razem dziecko, niedawno kupili dom.
  Przeprowadzono zestaw testów psychologicznych z uwzględnieniem kwestionariusza postrzegania czasu autorstwa prof. Zimbardo w celu ustalenia, czy Seth cierpiał na zespół stresu pourazowego i o jakim nasileniu.
• Sesja druga (przeszłość) – dwa dni później, podczas drugiej sesji (zarówno ta sesja, jak i kolejne trwały godzinę), omówione zostały wyniki testów. Seth cierpiał na skrajny stres pourazowy. Terapeuta wyjaśnił, że incydent wyzwalający został spowodowany przez stres pourazowy, który rozwinął się w wyniku doświadczenia masowej strzelaniny. Seth opowiedział o incydencie wyzwalającym (aktywny strzelec podczas służby w policji) ze swojej perspektywy. Kiedy o tym mówił, uświadomił sobie, że doświadczał objawów stresu pourazowego już od czasu masowej strzelaniny. Objawy te stopniowo się nasilały od czasu, gdy wstąpił w szeregi policji.
• Sesje trzecia i czwarta (przeszłość) – były poświęcone masowej strzelaninie, której był świadkiem Seth, śmierci jego przyjaciela oraz negatywnej przeszłości, której doświadczył. Seth miał doskonałą pamięć i został poproszony o opisanie tych doświadczeń w jak najdrobniejszych szczegółach.
  Pod koniec tych wyczerpujących sesji, zalecono zadbanie o siebie (self-care) poprzez słuchanie kojącej muzyki i/lub programów medytacyjnych. Nacisk został położony na pozytywne wspomnienia, które przynosiły Sethowi radość i powodowały poprawę samopoczucia (pozytywna przeszłość). Seth opowiedział o wspólnych chwilach z rodziną i przyjaciółmi, o tym, jak lubi sporty wodne, jazdę konną w terenie i wędrówki po ulubionych szlakach. Dostał wskazania, aby natychmiast, gdy negatywna przeszłość zakradała się do jego podświadomości, ma przywoływać w jej miejsce pozytywne wspomnienia z przeszłości.
• Sesje piąta i szósta (teraźniejszość) – w ramach TPT, gdy już dokonana zostanie analiza przeszłości, omawiana jest teraźniejszość – relacje, praca, szkoła, zainteresowania i inne rodzaje aktywności. Podczas piątej sesji, kiedy Seth opowiadał, co robi aktualnie, wyznał, że nachodzą go myśli samobójcze (skrajny teraźniejszy fatalizm). Przyznał, że posiada broń i stwierdził, że gdyby miał się zabić, to prawdopodobnie z jej pomocą. Analiza jego myśli samobójczych wyjawiła, że presja związana ze służbą policyjną w połączeniu z dynamicznymi zmianami w jego życiu osobistym – niedawnym ślubem z osobą, co do której nie był pewien swoich uczuć i miał wrażenie, że został przez nią do tego ślubu przymuszony, jak też ojcostwo w sytuacji, gdy nie był przekonany, czy chce mieć dzieci, a dodatkowo przeprowadzka do nowego domu, który wraz z żoną kupili na krótko przed narodzinami dziecka – wszystko to przyczyniło się do jego ciężkiej depresji. Czuł się przytłoczony obowiązkami i dopiero niedawno zdał sobie sprawę z faktu, że incydent z masową strzelaniną oraz śmierć przyjaciela spowodowały u niego skrajny stres pourazowy.

Terapeuta mocno zaniepokojony myślami samobójczymi Setha oraz faktem, że trzymał w domu pistolet, zasugerował, aby oddał on broń na policję. Seth wahał się. Martwiło go to, że mógłby nie odzyskać broni, lecz w końcu zgodził się niechętnie, mówiąc, że chociaż wcześniej o tym nie pomyślał, istnieją inne sposoby, żeby odebrać sobie życie, jeśli tak postanowi. Terapeuta zadzwonił do żony Setha i poprosił ją, aby pozbyła się pistoletu z domu przed powrotem męża. Od razu zawiozła broń na posterunek policji. Następnie terapeuta jeszcze raz poprosił Setha o skoncentrowanie się na rzeczach, które robił w przeszłości, przed incydentem z masową strzelaniną, a które sprawiały mu radość (pozytywna przeszłość). Seth opowiadał, że uwielbiał ruch na świeżym powietrzu – surfowanie, nurkowanie, polowania, wędrówki (teraźniejszy hedonizm) oraz uprawa roli były aktywnościami, z których w przeszłości czerpał radość. Ponieważ obecnie miał w domu żonę i małe dziecko, przy którym pomagał, wydawało mu się, że większość z tych aktywności jest dla niego nieosiągalnych lub mało prawdopodobnych. Terapeuta jednak zauważył, że Seth miał ziemię koło domu, którą mógłby oczyścić i uprawiać. Seth zgodził się spróbować. 
Następnie terapeuta przekierował rozmowę na wszystkie pozytywne aspekty w życiu Setha. Razem stworzyli mentalną listę, zawierającą takie elementy, jak: kochająca partnerka, troszczący się rodzice, lojalni przyjaciele, dach nad głową i dziecko, które kochał i coraz lepiej poznawał. Seth miał przypominać sobie te liczne dobrodziejstwa i pracę w ogrodzie za każdym razem, gdy nachodziły go uczucia przygnębienia, zanim dochodziłoby u niego do dekompensacji w postaci myśli samobójczych. Terapeuta nauczył go również samouspokajających ćwiczeń oddechowych i prostych medytacji kierowanych, które Seth wykonywał pomiędzy sesjami. Nauczył się z nich korzystać, gdy czuł się niespokojny lub przygnębiony. 

Praca nad teraźniejszością Setha była kontynuowana, ponieważ – choć nasilenie u niego myśli samobójczych zmniejszyło się, czasami nadal go nachodziły, gdy czuł się przygnębiony.

• Kolejne sesje i Lepsza Przyszłość Setha – w miarę poprawy jego stanu częstotliwość sesji zmniejszyła się do jednej tygodniowo. Seth wziął sobie do serca wcześniejszą sugestię terapeuty i oczyścił kawałek swojej ziemi. Na tym terenie odbyła się jedna z sesji terapeutycznych, podczas których terapeuta był pod wrażeniem dużego ogródka warzywnego, który założył Seth. Miał on też plany, żeby oczyścić kolejną część ziemi i posadzić drzewa owocowe. 

Po czterech miesiącach Seth nie cierpiał już z powodu myśli samobójczych. W ciągu sześciu miesięcy otrzymał zielone światło od psychiatry i psychologa, by móc powrócić do pracy. Jednocześnie od dawnego kolegi z liceum dostał propozycję pracy na ranczu oddalonym o kilkaset kilometrów. Po rozmowach z żoną – oraz dwóch sesjach terapii par – małżonkowie postanowili, że chcą zacząć od nowa. Seth bardzo się zapalił na myśl o przebywaniu na świeżym powietrzu i pracy na ranczu. Sprzedali swój dom i kupili skromny dom na obrzeżach dużego rancza dla bydła.

Seth i jego żona żyją teraz Lepszą Przyszłością, którą stworzyli razem.